فرانسوى و غيره نيز به نگاشتن، آثارى در باب
مشروطيت و يا تحليل اين حادثه روى آوردند. بديهى است چنانكه در آثار نويسندگان
داخلى، به راحتى مىتوان از تعصبات مرامى و مسلكى سراغ گرفت، به شكلى مضاعف در
محتواى آثار اين نويسندگان بيگانه نيز جاى پاى تعصب و ملاحظه منافع كشور خود،
موجود و گاه مشهود است. كتاب حاضر، با عنوان انقلاب ايران، كه اينك ترجمه متن كامل
آن پس از قريب هفتاد سال از تأليف آن عرضه مىشود، از جمله آثار مشهورى است كه آن
را ادوارد براون، ايرانشناس معروف انگليسى نگاشته است. اين اثر به دلايل متعدد و
مختلف، از همان اولين سالهاى چاپ و نشر، با اقبال علاقمندان به مطالعات مشروطه
ايران مواجه شد و تا مدتها، مرجع، برخى از محققان داخلى و خارجى در مطالعه، وارسى
و پژوهش در موضوع مذكور بود. ادوارد براون به دليل سالها توقف در ايران و پيوندهاى
بسيار نزديك با بسيارى از شخصيتها و محافل داخلى، بىگمان اطلاعات وسيعى از جامعه
ايران، مناسبات درونى ساخت سياسى، اجتماعى و فرهنگى سرزمين ما داشت و چون مورد
اعتماد مقامات وزارت خارجه انگلستان و نيز برخى از شخصيتهاى مؤثر در حوادث سياسى
آن روزگاران ايران، نظير تقىزاده، علامه قزوينى و غيره بود، طبعا مىتوانست،
اطلاعات وسيعى را در باب رخدادهاى نهضت مشروطيت و مسائل ايران در آن ايام به دست
آورد و اينهمه را بر اطلاعاتى كه از طريق مقامات وزارت خارجه انگليس، قابل دسترسى
بود، افزوده و از سطح حادثهنگارى به عمق رخدادها نفوذ كند و نهايتا اثرى دقيق و
قابل اعتناى كامل فراهم سازد، امّا براون درست به دليل همان پيوندها و ارتباطات،
در همان شرايط وقوف به اطلاعاتى بسى فزونتر از مورخان معاصر انقلاب مشروطيت،
ناگزير بود تا در ارائه تمام گزارشهاى مربوط به انقلاب مشروطيت، نخست منافع كشور
متبوع خود را (حتى با فرض مخالفت با برخى سياستهاى مقامات دولتى) رعايت كند و سپس
به حكم مناسبات و دوستىهاى گسترده با محافل ايرانى، اگر نگوئيم با رعايت مصالح آن
محافل، لااقل مىتوانيم بنويسم كه تحت تأثير غير مستقيم آنان، جهتى كاملا گزينشى
به تاريخنويسى خويش، خاصه تحليلهاى خود بدهد. از جمله محافل مهمّى كه براون در
طى سالهاى اقامت در ايران با آنان ارتباط وسيعى يافت و اين پيوند را نيز طى سالهاى
ترك ايران نيز حفظ كرد. محافل بابى، ازلى و بهائى بود. براون تحت تأثير همين
پيوندها و اگر نگوئيم تحت تأثير علائق انگليسى خويش به دفاع از فرقههاى ساخته و
پرداخته دست استعمار، در برخى از مباحث كتاب حاضر، به ارائه اطلاعات و داوريهاى
نادرست و گاه بسيار جهتدار پرداخته است. ماحصل سخن او در باب بابيّه، گزارش
مظلوميت آنان و واكنشهاى شديد اجتماعى عليه اين فرقه است.