شده بود كسر مىكرد، امّا در وضعيت معكوس وى
اين تفاوت را در زمينه معاف ساختن از ماليات ناديده مىگرفت امّا در جمعآورى
ماليات اخير. اين تفاوت درآمد در مورد اخير را كه وى به جيب مىزد، به تفاوت عمل
معروف بود.
علاوه بر تمامى اينها، انواع گوناگون كلاهبردارى مستمرا انجام
مىگرفت و دوستان و آشنايان وظيفهبگيران، غالبا مدتها پس از مرگ اين افراد به
گرفتن مقررى آنها يا غارت تيولها ادامه مىدادند.
كميته مالى، كه وظيفه بسيار دشوار خود را در آغاز سال جديد- 21 مارس
1907- شروع و بودجه خود را در اكتبر همان سال به مجلس تقديم كرد، متشكل از 12 عضو
بود كه 5 عضو از آذربايجان، 2 عضو از تهران، 2 عضو از فارس، و از هريك از شهرهاى
كرمان، خراسان و همدان يك عضو در آن فعاليت داشتند. اين كميته تحت نظارت وثوق
الدوله و شامل تقىزاده- كه بيشتر اطلاعات مربوط به اين زمينه را مديون وى هستم-،
مستشار الدوله، حاجى ميرزا آقا معروف به حسينزاده، حاجى ميرزا ابراهيم، شرف
الدوله، حسام الاسلام، مؤتمن الممالك- مردى كهنسال كه داراى دانشى فوقالعاده در
زمينه جزئيات پيچيده امور مالى ايران بود-، و ميرزا على خان اديب خلوت مردى جوان و
اديبى برجسته بود. اين كميته كه با صلاحديد و توصيههاى ناصر الملك وطنپرست عمل
مىكرد، به اين نتيجه رسيد كه افزايش در مالياتهاى موجود يا تحمل مالياتهاى جديد
مقتضى نيست و بدون وجود وقت، پول و كمك كارشناسان خارجى تلاش براى ارزيابى مجدد
املاك غيرممكن است و در نتيجه براى كسب مازاد درآمدى كه شديدا مورد نياز بود، آنها
بايد كاملا به صرفهجويى متوسل شوند. در سالهاى گذشته يك كسرى درآمد سالانه بالغ
بر سه ميليون تومان- حدود 600 هزار پوند-، وجود داشت كه عبارت بود از:
مخارج سالانه 000/ 500/ 10 تومان
درآمد سالانه 000/ 500/ 7 تومان
كسرى 000/ 000/ 3 تومان
كميته مالى، با نهايت سعى و تلاش، طى 6 يا 7 ماه، به انجام وظيفه
پرداخت و بىآنكه از هيچ تعطيلى استفاده كند، از طلوع آفتاب تا سه ساعت از شب رفته
كار كرده و در تمام طول روز عمارت محل كار را ترك نمىكردند. آنها مرحله به مرحله
در مورد هروظيفهبگير و تيولدار بحث و رأىگيرى كردند و اكثر آن تيولدارها را، جز
آنان كه بسيار فقير يا واقعا مستحق بودند، كاهش دادند.
همانطور كه مشاهده كرديم، برخى شاهزادگان از مقرريهاى گزاف حال از
ماليات بر درآمد برخوردار