صورت برخوردارى از ارتش و تجهيزات مشابه كاملا قادر به حفظ خود در ميدان نبرد، حتى عليه سهمگين‌ترين دشمنان اروپايى، هستند. امّا اين بيدارى به زمانى بس دورتر بازمى‌گردد. پيشينه جنبش اصلاح‌طلبانه ترك، كه توسطشناسى افندى(Shinasi Efendi) ، ضياء پاشا(Ziya Pasha) و كمال بيگ(Kemal Bey) ، نخستين «تركهاى جوان»- «ينى توركلر»(Yeni Turkler) يا به‌عبارت صحيح‌تر «تركهاى جديد»-، بنيان نهاده شد به بيش از پنجاه سال قبل بازمى‌گردد[1]. اين جنبش با اعطاى قانون اساسى، در 23 دسامبر 1876، به اوج خود رسيد و طى ايام تاريك جنگ روسيه- تركيه رو به ضعف نهاد و در حكومت سركوبگر سلطان عبد الحميد چنان مى‌نمايد كه كاملا فرو نشست تا آنكه به ناگاه در 24 ژوئيه 1908، تقريبا يك ماه پس از انهدام مجلس ايران توسط شاه و مزدوران روسى، به نحوى كاملا غيرمنتظره و باشكوه تمام تجديد حيات نمود. جنبش ملّى مصر، كه حدود سال 1871 آغاز و طى قيام عربى پاشا و اشغال مصر توسط بريتانيا، در 1882، هنوز كاملا از بين نرفته و طى چند سال اخير نشانه‌هاى گوناگونى از فعاليت بروز داده است. سابقه «رستاخيز»(Risorgimento) ايران كه با اعطاى قانون اساسى توسط مظفر الدين شاه فقيد، در 5 اوت 1906، اوج گرفت، و تنها مدتى با كودتاى 23 ژوئيه 1908 به وقفه دچار آمد، فى‌الواقع، آنچنان كه ظواهر امر مى‌نمايد، به قيام موفقيت‌آميز عليه امتياز انحصار تنباكو، در 1891، بازمى‌گردد. عقايدى كه اين طغيان غيرمنتظره نارضايى عمومى را موجب آمد، حداقل پنج يا شش سال پيش از آن توسط مردى برجسته، كه برآنم در اين فصل شرحى مختصر از وى به دست دهم، بين مردم ايران ترويج گرديد.

هنوز اين نكته كه آيا مردان بزرگ نهضت‌هاى بزرگ را به‌وجود مى‌آورند يا نهضت‌هاى بزرگ مردان بزرگ را، مسئله‌اى قابل‌بحث است، امّا حداقل مى‌توان گفت كه ايندو تفكيك‌ناپذيرند، و در اين نهضت كه ملل مسلمان را به سوى وحدت و آزادى سوق داد، هيچكس بيش از سيد جمال الدين، كه مردى بود با شخصيتى بس قدرتمند، شجاعت بسيار، كنشى خستگى‌ناپذير، دانش شگفت‌آور، فصاحت خارق‌العاده در بيان و نگارش و ظاهرى تكان‌دهنده و درعين‌حال باعظمت، نقشى برجسته نداشت. وى در آن واحد يك حكيم، نويسنده، خطيب و روزنامه‌نگار، و برتر از همه يك سياستمدار بود كه هواخواهانش او را وطن‌پرستى بزرگ و مخالفانش آشوبگرى خطرناك تلقى‌

[1] - جهت بررسى كامل جنبه‌هاى ادبى جنبش« تركهاى جوان»، رجوع كنيد به: جلد پنجم كتاب اى. جى. دبليو. گيب(E .J .W .Gibb ) تحت عنوان(History Of Ottoman Poetry ,London :Luzac ,7091 )، خاصه فصل اوّل به عنوان"The Dawn Of A New Era ".