شرف آنان ساخته است، خواستار حكومت «مشروطه»
يا حكومت مبتنى بر قانون است. «ملّت» به معنى مردم و متضاد «دولت» است يا در واقع
متضاد «دربار سلطنت» در رژيم كهن. «مشروطهخواه» متضاد «مستبد»، يا طرفدار حكومت
خودكامه، است و شايد بتوان گفت كه بهترين برگردان اين واژگان، كلمات"Parliamentarian " يا"Royalist " هستند. در اين
واژهها تناقضى طبيعى و به قدر كفايت آشنا موجود است. امّا قائل شدن به تناقض بين
«ملّت» و «دولت» محتاج پارهاى توضيحات است. در شرايط ايدهآل آشكار است كه نبايد
هيچ نوع تناقضى بين ايندو واژه وجود داشته و منافع دولت و ملّت همسان، يا حداقل در
ارتباط تنگاتنگ، باشد. و ايرانيان طبيعتا آنچنان به شاه خود مطيع و وفادارند- يا
چنانكه خود مىگويند «شاهپرست» اند-، كه شخصا برآنم كه اگر سلاطين اخير ايران حتى
تا حدودى از خود ميهنپرستى، عدالت يا دورانديشى نشان داده بودند، درخواست يك
حكومت مردمى اصولا، يا به هرروى در زمان ما، مطرح نمىگرديد. ايرانيان هرگز عليه
شاه اسماعيل، شاه عباس كبير يا كريم خان قيام ننمودهاند. ايشان آنگاه درخواست
مشاركت در حكومت كشور را آغازيدند كه متقاعد شدند سرزمينشان مورد تحقير بيگانه
قرار گرفته، منافع آن به ثمن بخس فروخته شده و مذهب و موجوديتشان به عنوان يك ملّت
در معرض خطر نابودى واقع گشته است. بسيارى از روزنامهنگاران و ساير نويسندگان اروپايى
انديشه يك «مجلس(Partiament) ايرانى» را به سخره گرفته و همچون بسيارى طوطىصفتان عبارت
«اپراى مضحك»(Comic Opera) را تقريبا در هريك از صفحات آثار خود تكرار كردهاند.
بااينوجود، به جرئت مىگويم كه به زعم من در مبارزه مردم ايران نسبت به سياستهاى
انگليسى خود ما، با آن فقدان اصول راهنمايش، كنفرانسها، ائتلافها و برخوردهاى
ساختگىاش، عزم راسخ و واقعيت بيشترى وجود داشت. در سراسر مبارزه، ايرانيان
آگاهانه براى موجوديت خود به عنوان يك «ملّت» جنگيدهاند و بدين لحاظ حزب مشروطه
يا مردمى را به درستى مىتوان «ملّىگرا»(Nationalist) ناميد. معهذا، با توجه
به تعصبات موجود در انگلستان، خاصه در زمان حاضر، اين واژه روىهمرفته واژهاى
خوشايند نيست و بىترديد تأثير زيادى در خلق تعصب در بخش اعظم عقيده مردم انگليس
عليه موارد اطلاق اين واژه داشته است. اكثر مردم تحت تأثير اسامى هستند تا عقايد،
و ترديد ندارم كه اكثر طرفداران اتحاديهها و بسيارى از مقامات انگليسى- مصرى يا
انگليسى- هندى تمامى تعصباتى را كه اين واژه در اذهان ايشان برمىانگيزد به
ايرانيان به اصطلاح «ملّىگرا» نسبت دادهاند. بااينوجود، نكته اصلى كه مىخواهم
بر آن تأكيد كنم اين است كه در ايران آن حزبى كه با واژگان گوناگون «ملّىگرا»،
«مشروطهخواه» و «مردمى»(Popular) ناميده