متنى است كه تقريبا همزمان با انقلاب
مشروطيت، شكل گرفته و به همين دليل هم، در شمار آثار دست اول در مطالعات مربوط به
نهضت مشروطيت است. در باب ارزش و اهميت تحقيقى اين كتاب، همين اندازه كافى است
خاطرنشان سازيم كه در حال حاضر و پس از قريب به هفتاد سال پس از تأليف اين اثر،
هنوز هم بسيارى از پژوهشهاى عرصه مطالعات تاريخ معاصر ايران به دادههاى اين كتاب
استناد جسته و آن را در طليعه منابع پژوهشى خود مىآورد. با عنايت به همين معنا،
گمان ما اين است كه عرضه ترجمه كامل اين اثر مىتواند، براى محققان و نويسندگان و
علاقمندان پارسى مفيد و راهگشا باشد. به خصوص اينكه علىرغم نگارش آثار و كتابهاى
متعدد و مقالات گوناگون و انتشار اسناد فراوان در باب نهضت مشروطيت و مسائل تاريخ
معاصر ايران، هنوز عالمان و محققان و نه كسانى كه تاريخنويسى را تبديل به حرفه و
شغل خويش كردهاند، سخت محتاج شناخت تمامى آرا و ديدگاهها و تحليلها هستند. كمال
و فهم عميق نيز تنها در پرتو وارسى تمام ديدگاهها حاصل مىشود نه در بستن چشم به
يكسو و گشادن آن به جانبى ديگر.
پيشكش
به تمامى آنان كه با انديشه، گفتار يا كردار
ايران را به گاه نياز يارى كردند
چه با زبان، قلم يا شمشير
چه آنان كه كوشيدند، رنج بردند، گفتند يا ستيختند
خواه خدمتشان خرد يا كلان
اين كتاب را فروتنانه تقديم مىكنم.
باشد كه به اثبات رساند سعى ناچيزم را در ترسيم بازپسين تلاش نژاد
كهن در گسيختن اسارتش، به يكسوى افكندن زنجيرهايش و به زندگى برخاستن «ملتى
دگربار».
ادوارد. جى. براون
يادداشت الحاقى
هرچند به شمارى از رخدادها همچون محاكمه و اعدام موقر السلطنه، كه در
آغاز سال 1910 روى داد، اشاره رفته، امّا اصولا داستان با اعاده مشروطيت و وقايع
بلافاصله پس از آن پايان يافته است.
در باب تازهترين رخدادهاى آن دوران نظير ترور سيد عبد اللّه
بهبهانى- 15 ژوئيه-، بازپس نشستن تقىزاده از پايتخت به تبريز- اوّل اوت-، خلع
سلاح فدائيان- 7 اوت 1910-، زخم برداشتن ستار خان و برقرارى مستمرى در حق او و
باقر خان، دسائس سپهدار اعظم، فشار اخير روسيه در اخاذى امتياز در قبال خروج
سپاهيانش از ايران- رفتار نابهنجارى كه حتى با اعتراض روزنامه تايمز مواجه گشت- و
مرگ نايب السلطنه، عضد الملك، در 22 سپتامبر كه اهميتى وافر داشتهاند مطلبى بيان
نگرديده است. جلوس سلطان احمد شاه و اعاده مشروطيت سرآغاز عصر جديدى است كه
مىتواند به نحوى درخور موضوع مجلدى ديگر واقع گردد.