با همه اين احوال، شايد از نظر نويسنده اين سطور، مهم‌ترين نكته در اين كتاب، مطلبى است كه درباره اعتراض ينى‌چرى‌ها به شاه سليم مطرح شده است. آنان پس از جنگ چالدران، اصرار بر بازگشت سپاه عثمانى از ايران داشتند. وقتى شاه سليم، در اين باره، از آنان پرسش كرد، ينى‌چرى‌ها، عريضه‌اى در اين باره نوشته و اعلام كردند كه شيعيان همانند آنان مسلمان هستند و آنان حاضر به جنگ دينى نيستند. اين عريضه، سند بسيار زيبا و جالبى است. در ادامه، سليم كوشيد تا فتواى تازه‌اى از علماى سنى درباره كشتن شيعيان بگيرد كه متن آنان در اين كتاب آمده و از رهگذر شناخت انگيزه‌هاى سياسى- دينى شاه سليم براى توجيه نبردش در ايران، قابل توجه است.

نسخه‌هاى كتاب‌

دو نسخه از اين كتاب در دست است. نخست نسخه كتابخانه عمومى اصفهان- و در حال حاضر در كتابخانه مسكويه واقع در چهارباغ خواجو است- كه در فهرست اين كتابخانه (ج 1، ص 11) معرفى شده و در 15 محرم سال 1309 توسط محمد آشورى فرزند حاج محمد قلى قزوينى در 631 صفحه كتابت شده است. مؤلف شرحى روى اين نسخه نگاشته و با ستايش از ظل السلطان و كتابخانه او، نوشته است كه وى اين كتاب را با هفت كتاب ديگر خود به اين كتابخانه تقديم كرده است. اين نسخه براى ما اصل بوده است.

نسخه دوم از آن كتابخانه ملى است كه به شماره 1634 بخش فارسى ثبت شده و در مجلد چهارم فهرست اين كتابخانه (ص 116) معرفى شده است. كاتب اين نسخه نيز همان كاتب نسخه پيشين است كه آن را در محرّم سال 1308 قمرى در 647 صفحه كتابت كرده است. بنابراين بايد توجه داشت كه هر دو نسخه، از يك كاتب است و لذا نبايد اختلاف چندانى را در ميان آن دو، انتظار داشت. بسيارى از اختلافات موجود، به مسائل ويرايشى برمى‌گردد كه به برخى از آنها در پاورقى‌ها اشاره شده است. در مواردى عناوين كه به صورت يك سطر بوده، كوتاه شده است. براى مثال، بيشتر عناوين به صورت «در بيان وقايع ...» بوده كه «در بيان» حذف شده است.

لازم به يادآورى است كه نويسنده اين سطور، به هيچ روى ادعاى تصحيح اين متن را نداشته و ندارد. تنها، به دليل اهميت متن حاضر، مصمم شد تا چاپى از آن براى محققان عرضه شود.

آنچه در اين كتاب اهميت دارد، ترجمه يادداشت‌هاى حيدر چلبى است كه در منشآت درج شده و ديدگاه‌ها و مطالبى است كه مؤلف از خود يا به نقل از منابع ديگر آورده و بسيارى از آنها، قابل نقد و بررسى است.

رسول جعفريان- 13 مرداد 1379