بعدها رايج شده است، بلكه منظور بصيرت در امر دين [و صاحب‌نظر شدن‌] است و بيشتر مواردى كه واژه فقه در حديث به كار رفته، به همين معناست».

باتوجه به اصطلاح نخست (فقه به معناى علم و آگاهى به مجموعه دين)، فقيه به كسى مى‌گويند كه بصيرتى ژرف به معناى اعم آن دارد. دومين معناى اصطلاحى «فقه» علم به احكام و مقررات فرعى شرعى از روى ادله است.[1] به اين معنا، فقه دانشى است كه ميان مسلمانان رواج يافته و رسالتش تعيين تكليف مكلفان و استنباط احكام شرعى است.

تاريخ اين اصطلاح كه اخص از معناى لغوى و اصطلاحى نخست است، به نيمه اول قرن دوم هجرى- يعنى زمان امام باقر و امام صادق عليهما السّلام- باز مى‌گردد. در آن دوران به كسانى كه در علم به احكام شرعى تخصص بيشترى داشتند، فقيه اطلاق مى‌شد.[2] مراد ما از فقيه در بحث «ولايت فقيه» معناى اصطلاحى اول است؛ يعنى كسى كه علم و آگاهى ژرفى نسبت به مجموعه دين دارد. البته شايان ذكر است باتوجه به اينكه رهبر جامعه اسلامى مى‌خواهد براساس قوانين اسلامى جامعه را اداره كند و از سويى قوانين اجتماعى، سياسى و اقتصادى اسلام در علم فقه به معناى گسترده آن تبيين مى‌گردد، ازاين‌رو رهبر جامعه اسلامى در زمينه فقه به معناى دوم نيز بايد داراى تخصص ويژه‌اى باشد تابتواند باتوجه به ساير علوم اسلامى، قوانين لازم براى اداره امور جامعه را با مشورت با كارشناسان تنظيم نمايد. از همين‌روى، رهبر جامعه اسلامى كسى است كه علاوه بر آگاهى كافى به علم فقه و قدرت استنباط احكام شرعى، نسبت به مجموعه علوم دينى نيز از آگاهى بسيار بالايى برخوردار باشد.

[1] .« الفقه، الفهم و اصطلاحا، العلم بالاحكام الشرعيه العمليه المكتسب من ادلتها الفصيليه».( شهيد ثانى، تمهيد القواعد، ص 32).

[2] . الروضه من الكافى، ج 8، ص 311. دخل قتاده على ابى جعفر عليه السّلام فقال له:« أنت فقيه اهل البصره» فقال:« هكذا يزعمون». خطيب بغدادى ابو حنيفه را چنين معرفى مى‌كند:« النعمان بن ثابت ابو حنيفه امام اصحاب الرأى و فقيه اهل العراق».