فصل دوم: فقه و فقيه در لغت و اصطلاح‌

فقه و فقيه از نظر واژگانى‌

دومين واژه‌اى كه بايسته است از مادى تصورى ولايت مطلقه فقيه مورد دقت و بررسى قرار گيرد، كلمه «فقيه» است كه از ريشه «فقه» مى‌باشد. كلمه «الفقه» كه از شكافتن و پيروزى اشتقاق يافته،[1] در لغت به معناى فهم و علم و ادراك است، ازاين‌رو مرد فقيه، يعنى عالم.[2] فيومى در مصباح المنير مى‌گويد: «الفقه، فهم الشئ».[3] در قرآن نيز آمده است: «طبع على قلوبهم فهم لا يفقهون».[4] در اين آيه، فقه به همان معناى واژگانى آن به كار رفته است.

به لحاظ معنايى، «فقه» اخص از علم و معرفت است. ادراك اشياى خفيه را فقه گويند. راغب در مفردات گويد: «الفقه هو التوصل الى علم غائب بعلم شاهد فهو أخصّ من العلم قال: فما لهولاء القوم لا يكادون يفقهون حديثا».[5] فقه آن است كه انسان با استفاده از آگاهى و معرفت موجود خود، به آگاهى و ادراكى نو دست يابد.

[1] .« و اشتقاقه( الفقه) من الشق و الفتح».( ابن اثير، النهايه، ج 3، ص 465).

[2] . ابن فارس، معجم مقاييس اللغه، ج 4، ص 442، و ابن منظور، لسان العرب، ج 13 ص 523- 522،« الفقه: العلم بالشى‌ء و الفهم له و غلب على علم الدين لسيادته و شرفه على ساير انواع العلم و رجل فقيه: عالم و كل عالم بشى‌ء فهو فقيه ...»

[3] . فيومى، مصباح المنير، ج 2، ص 479.

[4] . توبه، 87.

[5] . اصفهانى، راغب، المفردات فى غريب القرآن، ص 384.