جلگه‌هاى آنجا را دربرمى‌گرفت. مقدسى و همين‌گونه ابن عبد الحقّ، جزيره را «اقليم اقور» ناميده‌اند، كه بين دجله و فرات قرار دارد، و شامل ديار مضر و ديار بكر مى‌باشد.

چون اين ناحيه، بين دجله و فرات قرار دارد، جزيره ناميده شده است. شهرهاى معروف جزيره عبارتند از: حرّان، رها، رقّه، رأس عين، نصيبين، سنجار، خابور، ماردين، آمد، ميّافارقين و موصل.

(ر. ك: مراصد الإطّلاع. سرزمين‌هاى خلافت شرقى).

164- ثغرين‌

ثغر، در لغت به معنى حدّومرز، هر محلى‌كه نزديك به سرزمين دشمن باشد. در نزد مورّخان و جغرافيانويسان اسلامى، عنوان نواحى مرزى شمالى بين‌النّهرين با قلمرو امپراطورى بيزانس است، كه شامل استحكامات و قلعه‌هايى در امتداد خطّ ممتدّ بين طرسوس و ملطيه بوده است و درواقع، بلاد عواصم را از تجاوز روم، حفظ و حمايت مى‌كرده است. ثغور زياد است، معروف‌ترين آن‌ها عسقلان و طرسوس و أذنه و مصيصه است. منظور خوارزمى از تثنيه ثغر و ذكر «ثغرين» مى‌تواند دو محل از ثغور، باشد. (و اللّه اعلم)

(ر. ك: مراصد الإطّلاع. دايرة المعارف فارسى).

165- جبال‌

ناحيه‌ى كوهستانى پهناورى كه يونيان آنرا «مديا» مى‌گفتند و از باختر به جلگه‌هاى بين النّهرين و از خاور به كوير بزرگ ايران محدود بود، نزد جغرافى‌نويسان عرب، به ايالت «جبال» معروف بود. اين نام، بعدها متروك شد و در قرن ششم هجرى در زمان سلجوقيان به غلط آن را عراق عجم ناميدند تا با عراق عرب كه مقصود قسمت سفلاى بين النهرين بود، اشتباه نشود. ابو الفداء هردو صورت را به كار برده و گويد: بلاد الجبل و هي عراق العجم.

اين ناحيه به قول ابن عبد الحقّ ما بين اصفهان و زنجان و قزوين و همدان و دينور و