نام و نسب شاعر

ابو الحسين علىّ بن محمّد بن جعفر بن محمّد بن زيد بن على بن الحسين بن على بن ابى طالب (ع) از مردم حمّان كوفه است. حمّان- به كسر حاء و تشديد ميم- نام محلّى است در كوفه. 1 پدرش، محمّد معروف به ديباجه، در اوائل خلافت مأمون، عليه عبّاسيان خروج كرد ولى شكست خورد. او را دستگير كردند و به بغداد آوردند و از آنجا به خراسان تبعيد شد. 2

حمّانى از پيشتازان فقهاى عترت و مدرّسان آن‌ها در مركز تشيّع (عراق)، است. او يكى از بزرگ‌ترين خطباء و شعراى نوآور بنى هاشم است كه نام او، و شعر او، معروف خاص و عام گشت، و همه او را به حسن سبك و حسن تلفيق مى‌شناسند. گذشته از اين‌ها، علم فراوان، عظمت خانواده، بزرگوارى بارز، و نسب علوى پربركت او، تا برسد به فضايل بسيار ديگر، او را به بلندترين قله‌ى عظمت رسانده است. 3

خانواده‌ى ديباجه، بعد از مرگ محمّد، پدر شاعر، از مدينه به كوفه منتقل شد. حمّانى در كوفه رشد كرد و از فضاى علمى آن سامان بهره گرفت.

مقام علمى و شخصيّت شاعر

او گذشته از شعر، در علوم ادبى و شرعى استاد بود. به ملاحظه‌ى همين جامعيّت، از طرف علويان به نقابت برگزيده شد و به مقام مدرّسى، ارتقاء يافت. 4 بنابه گفته‌ى مسعودى، جاسوسان به متوكّل، گزارش كردند كه حمّانى در منزل، سلاح تهيّه كرده و شيعيان بر او گرد آمده‌اند. لشكريان متوكّل به‌طور ناگهانى و بدون اطلّاع، خانه‌اش را به‌