نام و نسب شاعر

ابو على يا ابو جعفر دعبل خزاعى، از خاندانى معروف به تقوا، ديندارى، فضيلت و شجاعت است به نام رزين. پدرش على بن رزين و عمويش عبد اللّه بن رزين و پسر عمويش ابو جعفر محمّد و برادرانش ابو الحسن على و رزين همه شاعر بودند و سخنور.

گفته‌اند كه اصلش از كوفه است، همان‌طور كه در بيشتر كتب تاريخى آمده است. بعضى نيز او را قريشى دانسته‌اند. دعبل بيشتر در بغداد مى‌زيست و از ترس معتصم كه به هجوش پرداخته بود، مدّتى از شهر بيرون رفت. به روزگار مطّلب بن عبد اللّه بن مالك به مصر آمد و از طرف او به ولايت «اسوان» منصوب شد. بعدا مطّلب چون دريافت كه شاعر هجوش كرده است، او را از آن مقام بركنار كرد.

علامه‌ى امينى، زندگى شاعر را به چهار ناحيه تقسيم كرده است:

1- فداكارى او در مهر خاندان عصمت.

2- نبوغ او در شعر، ادب، تاريخ و تأليفات او.

3- روايت و روايان حديث از سوى او و كسانى كه دعبل از جانب آنان به نقل حديث پرداخته است.

4- رفتارش با خلفاء و پس از آن، شوخ‌طبعى‌ها، نوادر كارهاى او و ولادت و وفاتش. 15 خزاعه، قبيله‌ى شاعر، بطنى است از قبيله‌ى «أزد» كه به دوستى آل محمّد (ص) چنان شهره بودند كه معاويه مى‌گفت: قبيله‌ى خزاعه در دوستى على بن ابى طالب (ع) به حدّى رسيده‌اند كه اگر براى زنانشان ميسّر مى‌شد، با ما به نبرد برمى‌خاستند. 16

دعبل از شيعيان سرشناس كوفه، متكلّم، اديب، خردمند و آشنا به علم ايّام و طبقات شاعران بود. گويند از اهل «قريسا» است. ديوان شعرش سيصد برگ بوده است كه به وسيله‌ى اديب معروف، ابو بكر صولى گردآورى شده است. 17

بنابه نقل ابن نديم در «الفهرست»، وى به سال 148 هجرى بزاد. در زمان هارون الرّشيد به بغداد رفت و تا مرگ او در آنجا سكنى گزيد. بعد از مسافرت امام رضا (ع) به خراسان، دعبل نيز به خراسان آمد و تا سال 205 هجرى در خدمت امام (ع) ماند و قصيده‌ى تائيه‌ى (مدارس آيات خلت من تلاوة ...) را انشاء كرد. امام (ع) پيراهنى همراه انگشترى‌