و چون 25 را از 1227 (زمان حيات استادش) كنار بگذاريم، تاريخ 1202 به دست مى‌آيد.[1]

و اگر به گفته صاحب روضات‌[2] توجه كنيم كه در سال 1262 ه. ق. عمر صاحب جواهر را به هفتاد سال تخمين زده است، پس بايد ولادتش در حدود 1192 ه. ق.

بوده باشد. و بدين ترتيب مى‌توان گفت كه تلمذ و استفاده‌[3] مرحوم شيخ از استاد اكبر آقا محمّد باقر وحيد بهبهانى وجهى دارد، چه آنكه وى در هنگام درگذشت وحيد بهبهانى (1206 ه. ق) شانزده ساله بوده و دوران صباوت را پشت سر گذاشته بوده است. و نيز اگر روايت نمودن مرحوم شيخ را از سيد بحر العلوم (د. 1212 ه. ق). بپذيريم، تاريخ 1192 ه. ق. با واقعيت مطابقت دارد.

اما حقيقت آن است كه:

صاحب جواهر نه محضر وحيد بهبهانى و نه درس علامه طباطبائى بحر العلوم را درك كرده است، زيرا مرحوم صاحب جواهر در لابلاى كتب خويش از اين دو بزرگوار به عنوان استاد خويش ياد نكرده، و حتى تصريح مى‌كند كه از طريق مرحوم سيد جواد عاملى از علامه طباطبائى نقل حديث كرده است. و از آنجا كه گفتار صاحب روضات به گفته شخص ديگرى از ارباب تراجم تأييد نشده، نمى‌توان آن را پذيرفت.

اساتيد

مرحوم شيخ محمّد حسن پس از پشت سر گذاشتن دوران كودكى، به اقتضاى عشق درونى و پيروى از سنت حسنه نياى خود- كه همه از عالمان و پيشوايان دين بودند- براى تحصيل علوم دينى به محضر اساتيد نامدار حوزه نجف شتافت و از

[1]. تهرانى، كرام البررة، ج 1، ص 311.

[2]. موسوى خوانسارى، روضات الجنات، ص 182.

[3]. صاحب روضات مى‌گويد: مرحوم شيخ در لابلاى جواهر از وحيد به عنوان« استاد ناالاكبر» نام برده، و از آن برمى‌آيد كه شيخ در ابتداى امر از درس وحيد بهره برده است، موسوى خوانسارى، روضات، ص 182.