شهر در طى قرون، تقويت و تحكيم شده و فترات آن به مراتب از فترات علمى ساير مراكز دانش در جهان اسلام چون نجف اشرف- كه حيات و نشاط علمى در آن چندين قرن در برابر حله و كربلا و اصفهان و ديگر بلاد شيعى حالت ركود داشت- كمتر و ناچيزتر بوده است».[1]

با شروع قرن چهاردهم هجرى، قم به قطب علم‌ودانش شيعى مبدل شد.

علاوه بر عالمان و فقيهان شهر قم، هزاران نفر از دانش‌پژوهان و فرزانگان از گوشه و كنار ايران به اين شهر آمدند و بازار علوم اهلبيت عليهم السّلام را رواج دادند. يكى از آن مردان بزرگ- كه نادره شهر قم و استاد بسيارى از علماى قم بود و با كوشش وى، خدمات بزرگ دينى و علمى صورت گرفت- فقيه محدث، اديب شاعر، حكيم متكلم مرحوم آيت اللّه حاج ميرزا محمّد ارباب قمى است، كه نامش هماره جاودان خواهد بود.

اينك در هشتادمين سال وفاتش، يادش را گرامى مى‌داريم و به ذكر جميل او مى‌پردازيم.

ولادت‌

آيت اللّه حاج ميرزا محمّد ارباب، در سال 1273 ه. ق در بيت علم و فضل- و درعين‌حال كشاورز- در شهر قم چشم به جهان گشود.[2]

پدر

پدر بزرگوارش، اديب اريب مرحوم محمّد تقى بيك ارباب، معروف به جان بابا، از فاضلان و اديبان و شاعران قم به شمار مى‌رفت. مرحوم ميرزا على اكبر فيض درباره او مى‌نويسد:[3]

«ارباب: داهية الدهر، نابغة الزمان، طليق اللسان، رشيق البنان محمّد تقى‌

[1]. مدرسى طباطبايى، حسين. كتابشناسى آثار مربوط به قم، ص 4.

[2]. اشراقى، مقدمه اربعين الحسينية،« ب».

[3]. مدرسى طباطبائى، كتاب‌شناسى آثار مربوط به قم، ص 73.