زياده و نقصان با هم فرق دارد. حالا روشن نيست كه بخارى چه قدر از سخنان خود را در احاديث و اخبار صحيحش اضافه كرده و از اصل حديث كاسته است!

افراط و سخنان دور از واقع‌

احمد بن نصر خفاف‌[1] گفته است: بخارى در شناخت حديث بيست درجه داناتر از احمد بن حنبل واسحاق بن راهويه و غير آن دو بود و هر كه در مورد او سخنى بگويد بر او از جانب من هزار لعنت.[2]

امام بخارى مى‌گويد: اگر تاريخم نشر شود، خيلى از اساتيدم متوجه نمى‌شوند و نشدند و آن را (نيز) سه مرتبه نگاشتم واسحاق بن راهويه تاريخ او را به امير عبدالله بن طاهر وارد كرد و گفت: آيا نمى‌خواهى كه به تو سحر نشان دهم؟ سپس آن را نشان داد وامير تعجب كرد و گفت: من نگارشش را متوجه نشدم.[3]

اين‌گونه براى بالا بردن مقام امام بخارى وكتبش سخنان دور از واقع گفته شده است. در باره تاريخ امام بخارى خود او سخنان ديگر نيز گفته و در مدح آن آورده است: در همان زمان، كتاب تاريخ را در كنار قبر پيامبر صلى الله عليه و آله در شب‌هاى مهتابى نگاشتم وكم نامى در تاريخم هست مگر اين‌كه نزد من در مورد آن داستان است، ولى به خاطر طولانى نشدن كتاب از ذكرش پرهيز كردم.[4] حال آن‌كه در شرح حال راويان مهم‌ترين مطلب ذكر ثقه و يا غير ثقه بودن راوى است كه در تاريخ امام بخارى در اكثر تراجم حتى به اين مهم توجه نشده است، و با اين حال امام بخارى حتى براى تاريخش اين مقام‌

[1] . ذهبى در مورد خفاف مى‌گويد: او روزه دهر مى‌داشت، يعنى روزهاى عيد كه روزه آن حرام است را نيز روزه مى‌گرفت؛ سير اعلام النبلاء، ج 13، ص 561، رقم 284.

[2] . طبقات الشافعية الكبرى سبكى، ج 2، ص 162؛ سير اعلام النبلاء، ج 12، ص 435.

[3] . سير اعلام النبلاء ذهبى، ج 12، ص 403.

[4] . مقدمه فتح البارى، ص 479؛ مقدمه تاريخ الصغير بخارى، ج 1، ص 8.