تبصره:برفرض ثابت نشود كه قيد موضوع است،مى‌گوييم:كلام ذو احتمالين است و اذا جاء الاحتمال بطل الاستدلال.شما بايد ثابت كنيد كه حتما قيد حكم است تا مفهوم بگيريد؛ولى ما احتمال را درست كنيم،كافى است.

سوم.مفهوم غايت

قسم سوم از اقسام مفهوم مخالفت،عبارت است از مفهوم غايت.

عنوان بحث:هرگاه كلامى از مولا صادر شود و اين كلام،مقيد به غايتى و نهايتى شده باشد(مانند أَتِمُّوا الصِّيٰامَ إِلَى اللَّيْلِ كه غايت ليل است؛و مانند«كل شىء حلال حتى تعرف انه حرام بعينه»كه غايت معرفة الحرام است)آيا اين‌گونه جملات مفهوم دارند يا مفهوم ندارند؟يعنى دلالت مى‌كنند بر انتفاى سنخ حكم از غايت و ما بعد غايت يا خير؟

در رابطه با جملات غايى،در دو مقام بحث مى‌كنيم:

مقام اول:بحث منطوقى و ادبى.

مقام دوم:بحث مفهومى و اصولى.

اما مقام اول:مقدمه:غاية-مغيا-ادات غاية و جملۀ غائيه چيست؟غاية،در لغت به معناى مسافت آمده و به معناى نهايت و پايان هم آمده.

اما در اصطلاح،مراد از غايت،عبارت است از كلماتى كه بعد از«الى»و«حتى» ذكر مى‌شوند.

مغيا:عبارت است از جمله يا كلمه‌اى كه قبل از«الى»و«حتى»ذكر شده.ادات غايت،خود كلمات«الى»و«حتى»است.

جملۀ غائيه مجموعه‌اى است كه داراى مغيا،ادات غايت،غايت و حكم است.

با توجه به اين مقدمه،در مقام اول،بحث در اين است كه:

آيا غايت داخل در مغيا هست يا نيست؟اما موضوعا بلااشكال خارج است چون مغيا مثلا نهار است و غايت ليل است و اين‌ها دو موضوع جدا هستند و دو معناى متفاوت دارند.ولى اختلاف در حكماست كه آيا حكما غايت داخل در مغيا است يا نه؟يعنى حكمى كه براى مغيا ثابت است،براى خود غايت هم ثابت است يا نه؟