آستیکه

آستیکه \ āstika\ ، در دین هندو، مکتبی که دارای تعلیم درست یا راست‌آیین دانسته شود؛ مبنای راست‌آیینیِ این مکتبها پذیرش متنهای مقدس وِده‌ها \ veda-hā\ (وِداها) به‌منزلۀ منبع خطاناپذیر معرفت است.
سنت هندو مکتبهای فلسفی را به دو دستۀ آستیکه (معمولاً به «راست‌آیین» برگردانده می‌شود) و ناستیکه (که خلاف آن است) تقسیم می‌کند. آستیکه از اَستی (در سنسکریت به معنی هست)، و ناستیکه از نه استی (در سنسکریت به معنی نیست) برگرفته شده است، و بنابراین، واژه‌های آستیکه بر تأیید وجود، و ناستیکه بر انکار وجود یا هیچ‌انگاری دلالت دارند.
مکتبهای فلسفی گوناگون دَرشَنهها خوانده می‌شوند و درشنه‌های راست‌آیین، مبادی بنیادین مکتب خود را از عباراتی از وده‌ها می‌گیرند؛ به دیگر سخن، شروتیها («مسموع»ها) مورد استناد مکتبهای آستیکه‌اند و آنها را سرمدی و غیرشخصی می‌دانند. شروتی‌ها یا متنهای وحیانی به مجموعۀ اصلی 4 وده (ریگ، سامه، یَجور و اتهروه \ atharva\ )، توضیح شعائر دینیِ آورده‌شده در براهمَنه‌ها و تفسیرهای آرَنیَکه‌ها و اوپَنیشَدها گفته می‌شود.
تفسیرهای گوناگونی از متنهای مقدس صورت گرفته است که بر جنبه‌های گوناگون زندگی دینی تأکید کرده‌اند، اما کانون همۀ آنها پذیرش حقیقت این متنها بوده است. پذیرفته شدن در جامعه مشروط بود به پذیرش متون مقدس. ممکن بود که براهمنی تقدیس تمثالها را انکار کند، ولی نمی‌توانست دعاهای روزانۀ برگرفته‌شده از وده‌ها را منکر شود. در شرع هندویی، وده‌ها متنهایی هستند ناشی‌شده از الاهیت، هم به‌لحاظ مفاهیم و هم به‌لحاظ اصوات. مکتبهای آستیکه، پیرو پذیرش بی‌قیدوشرط وده‌ها، بر برتری براهمنان (روحانیان دین هندو) و مرکب بودن جامعه از چهار کاست (وَرنه) گردن می‌گذراند، اما درشنه‌های ناستیکه دیدگاههای سنتی را تعدیل کردند و با مرجعیت وده‌ها ــ و نیز با طبقۀ روحانی براهمن ــ به مخالفت برخاستند.
معمولاً فلسفه‌های آستیکه را 6 مکتب (نیایه، وَیشِشیکه، سامکهیه، یُگه، میمامسا و وِدانته) و مکتبهای نادرست یا ناستیکه را 3 مکتب (چارواکه و آیینهای بودایی و جَینی) می‌دانند، ولی مکتبهای فکری دیگری نیز ناستیکه دانسته می‌شوند.

مآخذ

EB, 2008 (under «āstika», «Indian philosophy»);
ER 2 (under «Indian philosophies», «orthodoxy and heterodoxy»);
MacGregor, G., Dictionary of Religion and Philosophy, New York, 1989;
The Oxford Dictionary of World Religions, ed. J. Bowker, Oxford, 1997.
بخش ادیان، اساطیر و عرفان