ارونق

اَرْوَنَق [arvanaq]، ناحیه‌ای در غرب تبریز که اکنون «گونِی» نامیده می‌شود.
برخی محققان برآن‌اند که نام ارونق از نام آران اخذ شده، و در اصل «آرانَک» (آران کوچک) بوده، بعدها به شکل «آرونَق» درآمده، و طی سده‌های اخیر به خطا «ارونق» نوشته و خوانده شده است. کسروی در اثبات این نظر چنین استدلال می‌کند که آران که نام آن در متون عربی و فارسی بارها آمده، به معنای منطقۀ گرمسیری است و ترکی‌زبانان مناطق گرمسیری را «آرانلوق» می‌گویند. چنان‌که گفته شد، اکنون این ناحیه به گونی شهرت دارد که واژه‌ای ترکی، و به معنای آفتاب‌گیر است. ظاهراً گونی ترجمۀ ترکی آرانک یا ارونق است و چه‌بسا به سبب آفتاب‌گیر بودنِ آن نواحی، این نام به کار رفته است.
از گذشتۀ ارونق اطلاع دقیقی در دست نیست. حمدالله مستوفی در سدۀ 8ق ارونق را از نواحی هفت‌گانۀ تبریز به‌شمار آورده که از 3 فرسنگی غرب تبریز به طول 12 فرسنگ امتداد داشته، و عرض آن نیز 5 فرسنگ بوده، و مجموعاً 30 روستا را در بر می‌گرفته است. وی مهم‌ترین روستاهای ارونق را سنر، سنست، سلسورود، دابغان (رایقان، وایغان)، کوزه‌کنان و صوفیان برمی‌شمارد. پس از او در سدۀ 11ق، اولیا چلبی در سفرنامه‌اش به ناحیۀ ارونق اشاره می‌کند. او نیز مانند حمدالله مستوفی این ناحیه را مشتمل بر 30 پارچه آبادی دانسته که هریک دارای مسجد، حمام و کاروان‌سرا بوده است.
در سده‌های اخیر، نادر میرزا در وصف «دارالسلطنۀ تبریز» و پیرامون آن به ناحیۀ ارونق که در نزدیکی آن قرار داشته، اشاره کرده است. در ابتدای سدۀ حاضر، ارونق یکی از بلوکهای شش‌گانۀ مرند به‌شمار می‌آمد که مرکز آن شبستر و با مساحت 20 فرسنگ [مربع]، 46 روستا و حدود 700‘42 نفر (540‘8 خانوار) را در خود جای می‌داد.
در سده‌های گذشته مشایخ و عارفانی از نقاط مختلف ناحیۀ ارونق برخاسته‌اند؛ از آن جمله‌اند: باله‌حسن بنیسی، اسماعیل سیسی، باله‌خلیل صوفیانی، عز ساوشانی، شیخ محمود شبستری و بابافرج وایقانی.*

مآخذ

ابن کربلایی، حافظ حسین، روضات الجنان، به کوشش جعفر سلطان القرائی، تهران، 1349ش؛
اولیا چلبی، محمد، سیاحت‌نامه، به کوشش احمد جودت، استانبول، 1314ق؛
حمدالله مستوفی، نزهةالقلوب، به کوشش گ. لسترنج، لیدن، 1331ق/ 1913م؛
سلطان القرائی، جعفر، حاشیه بر روضات الجنان (نک‌ : هم‌ ، ابن کربلایی)؛
کسروی، احمد، آذری یا زبان باستان آذربایجان، تهران، 1355ش؛
کیهان، مسعود، جغرافیای مفصل ایران، تهران، 1311ش؛
نادرمیرزا قاجار، تاریخ و جغرافی دارالسلطنۀ تبریز، به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد، تهران، 1373ش.

مژگان نظامی