استن، فرانسیس ویلیام

اَستِن \ aste(o)n\ ، فرانسیس ویلیام (1877- 1945م/ 1256-1324ش)، فیزیک‌دان و شیمی‌دان انگلیسی. او به‌مناسبت ساخت دستگاه طیف‌نگار جِرمی (ابزاری که اتمها یا اجزاء مولکولیِ دارای جرمهای مختلف را از هم جدا می‌کند و آن جرمها را با دقت بسیاری اندازه می‌گیرد) و نیز به‌سبب کشف بسیاری از نوکلیدها (هسته‌هایی که در جرم با هم تفاوت دارند)، در 1922م/ 1301ش برندۀ جایزۀ نوبل در شیمی شد. طیف‌نگار جرمی در زمین‌شناسی، شیمی، زیست‌شناسی و فیزیک هسته‌ای، کاربردی گسترده دارد.
استن در هاربُرن، در نزدیکی بیرمنگام، زاده شد و در دانشگاههای بیرمنگام و کِیمبریج به تحصیل پرداخت. او در رشتۀ شیمی تحصیل کرد؛ اما با تجدید حیات فیزیک در پی کشف پرتو ایکس در 1895م و پرتوزایی (رادیواکتیویته) در 1896م، مطالعه دربارۀ تولید پرتوهای ایکس را با گذراندن جریان برق از لوله‌ای پر از گاز آغاز کرد. استن در 1910م دستیار سِر جوزف جان تامسِن در کیمبریج شد. تامسن در آن زمان مشغول پژوهش دربارۀ پرتوهای دارای بار مثبت بود که از تخلیه‌های گازی تابیده می‌شوند. او هنگامی که استن دستیارش بود، درنتیجۀ آزمایشهایی که با گاز نئون انجام داد، به نخستین شواهد دربارۀ ایزوتوپها (اتمهای یک عنصر که در جرم با یکدیگر تفاوت دارند)، در میان عناصر پایدار (ناپرتوزا) دست یافت.
در جنگ جهانی اول، استن مهندس هواپیما بود. سپس در 1919م کار پیشین خود را از سر گرفت و گونۀ جدیدی از دستگاه پرتوِ بار مثبت ساخت و آن را طیف‌نگار جرمی نامید. این دستگاه، که دارای دقت 1 در 000‘1 بود، نشان داد نه‌تنها نئون، بلکه بسیاری از عناصر دیگر هم آمیزه‌هایی از ایزوتوپها هستند. کشف 212 نوکلید از میان 287 نوکلید موجود در طبیعت نشان‌دهندۀ موفقیت استن در کارش است.
استن در 1920م به دانشگاه کیمبریج برگشت و در آزمایشگاه معروف کَوِندیش، زیرنظر لُرد راذِرفِرد، فیزیک‌دان بریتانیایی، به کار پرداخت. او در آنجا تا پایان زندگی، پژوهش دربارۀ عناصر شیمیایی را ادامه داد.

استن در 1938م از انجمن سلطنتی انگلستان مدال گرفت. «ایزوتوپها» (1922م)، و «طیف جرمی و ایزوتوپها» (1933م) از آثار اوست.

مآخذ

CE, 6th edition;
EA, 2006;
EB, 2008;
ME, 2005.
بخش علوم پایه و مهندسی