استخوان، پوکی

استخوان، پوکیِ \ puki-ye osto(e)xān\ ، یا اُستِئوپوروز، بیماری‌ای که ویژگی آن، نارسایی تولید ماتریکس استخوان (مادۀ اصلی تشکیل‌دهندۀ استخوان)، یا کاهش شدید محتوای کلسیم استخوان است. در اُستِئوپِنی نیز کاهش تودۀ استخوانی دیده می‌شود، اما به اندازۀ پوکی استخوان، شدید نیست. در شکل حاد پوکی استخوان، مقدار زیادی کلسیم از طریق ادرار دفع می‌شود و این امر ممکن است به عوارض خطرناک کلیوی بینجامد. پوکی استخوان معمولاً با حالت بعد از یائسگی در زنان ــ هنگامی که کاهش ترشح استروژن (هورمون جنسی زنـانـه) سوخت و ساز طبیعـی را تغییر می‌دهـد ــ ارتباط دارد، اما به سبب سوء تغذیه و کمی فعالیت نیز پدید می‌آید. از این‌رو، پوکی استخوان نوعی اختلال در سوخت‌و‌ساز بافتها، و در مرتبۀ بعد، کمبود کلسیم و فسفر به شمار می‌رود.
در پوکی استخوان، تودۀ آهکی همۀ استخوانها کاهش می‌یابد، زیرا بازجذب استخوان (تحلیل طبیعی مادۀ استخوانی) با سرعتی منظم ادامه دارد، درحالی‌که ساخته شدن آن عملاً متوقف شده است؛ بنابراین، تقاضا از عرضه پیشی می‌گیرد. بدن با تحریک فعالیت سلولهای استئوبـلاست ــ استخوان‌سازی ــ به این کمبود پاسخ می‌دهد تا تودۀ استخوانی در حد نه‌چندان کافی حفظ شود.
در سوء‌تغذیه‌ای که غالباً با عادتهای غذایی افراد مسن ارتباط دارد، همۀ بافتهای پروتئینی تحلیل می‌روند و کمبود ویتامین ث به تولید ناکافی پروتوپلاسم می‌انجامد. این تحلیل رفتن به آتروفی طبیعی استخوان و بافتهای دیگر که در اشخاص مسن روی می‌دهد، اضافه می‌شود. گاهی پوکی استخوان در افراد جوان‌تر به سبب پرکاری غدۀ تیروئید پدید می‌آید. پرکاری تیروئید میزان سوخت‌و‌ساز و فعالیت بدن را بیش از حد کافی افزایش می‌دهد، فشار وارد بر استخوانها را بیشتر می‌کند و به این ترتیب، باعث پوک شدن بافت استخوانی می‌شود.
پوکی استخوان در کودکان به ندرت دیده می‌شود و معمولاً بر اثر اختلال شدید سوخت‌و‌ساز پدید می‌آید. از عوامل افزایش خطر کاهش تودۀ استخوانی سیگار کشیدن، مصرف فراوان الکل، زندگی کم‌تحرک، رژیم غذایی پُر پروتئین و سدیم، و وراثت را نیز می‌توان نام برد.
پوکی استخوان در زنانی که بیش از 50 سال سن دارند، بیشتر معمول است. امروزه از سنجش تراکم استخوان برای تشخیص پوکی استخوان استفاده می‌شود. شدت علامتهای بیماری با میزان پوکی استخوانی که در آزمایش با پرتو ایکس مشاهده می‌شود، چندان مرتبط نیست. در حدود 50٪ از بیمارانی که با پرتو ایکس آزمایش شده‌اند، کاهش شدید تودۀ استخوانی دیده می‌شود؛ در 30٪ از بیماران شکستگیهایی در ستون مهره‌ها مشخص می‌شود که قبلاً تشخیص داده ‌نشده‌اند، اما فقط 10٪ از آنها درد یا دیگر علامتهای مربوط به این شکستگیها را داشته‌اند. یائسگی مصنوعی یا نوعی از یائسگی که بر اثر جراحی پدید می‌آید، معمولاً تخریب استخوانی شدید‌تری در پی دارد که در آن، شکستگی خود به خود ستون مهره‌ها یا لگن
بسیار معمول است.
استخوانهای جمجمه، دستها و پاها فقط گاهی گرفتار پوکی استخوان می‌شوند. گاه این بیماری به طور پیاپی سنگ کلیه به وجود می‌آورد.
معمولاً رژیم غذایی حاوی کلسیم فراوان و ویتامین د، و داروهای مکمل حاوی این مواد در پیشگیری از این بیماری مؤثرند.
معلوم نیست که آتروفی سنین پیری تا چه اندازه بر اثر کم‌کاری غدد جنسی پدید می‌آید. این کم‌کاری ممکن است عاملی برای ایجاد پوکی استخوان باشد، چون این بیماری در زنان نسبت به مردان، که معمولاً بسیار دیرتر دچار تغییرات جسمی و روانی همراه با کاهش فعالیت جنسی می‌شوند، در سنین پایین‌تری معمول است.

مآخذ

CE, 6th edition;
EA, 2006;
EB, 1986;
ME, 2008.
بخش علوم پزشکی