استخر

استخر \ estaxr\ ، نشریه‌ای که با عنوان روزنامه، از مرداد 1297تا 1311ش (تاریخ1306ش ذکرشده در برخی منابع، صحیح نیست)، هفته‌ای یک‌بار، و بار دیگر از 1321 تا اسفند 1341، هفته‌ای دوبار در شیراز منتشر می‌شد. مندرجات آن حاوی خبر رویدادهای جاری، به‌ویژه مربوط به فارس، و اخبار و مسائل اجتماعی و فرهنگی بود. ناشر و مدیرمسئول آن محمدحسین بَواناتی، معروف به استخر (بوانات، 1268ش ـ شیراز، 1348ش، آموزگار، قاضی، نمایندۀ شیراز در دوره‌های 18 و 19 مجلس شورای ملی) بود. در دورۀ نمایندگی بواناتی در مجلس، روزنامه در تهران منتشر می‌شد و زمانی که او قاضی بود، چون انتشار روزنامه با مسئولیتش تعارض داشت، از شمارۀ 10 سال دهم (1307ش)، میرزا ناصرخان سالار، و پس از او سیدعبدالرضا معدلت مدیرمسئول روزنامه شدند.
محمدحسین استخر بار دیگر در 1321ش انتشار روزنامه را از سر گرفت و خود مدیرمسئول و مقاله‌نویس اصلی آن شد. در سالهای بعد، پسرش منوچهر استخر سردبیر روزنامه شد. استخر در آغاز به شیوۀ چاپ سنگی و در هشت صفحۀ سه‌ستونی، به ابعاد 40×32 سانتی‌متر منتشر می‌شد، اما از دورۀ جدید در 1321ش، در چهار صفحۀ هشت‌ستونی و در ابعاد 48×35 سانتی‌متر، و سپس در صفحه‌های شش‌ستونی، در اندازۀ 42×27 سانتی‌متر انتشار می‌یافت. در سالهای آغازین، قیمت تک‌شمارۀ آن 10 شاهی، و در سالهای بعد 2 ریال بود. اشتراک سالانۀ آن در ایران، در آغاز 40 قران بود و سپس به 300 ریال افزایش یافت، و در خارج از کشور 50 قران بود. دوره‌های ناقصی از روزنامۀ استخر در کتابخانۀ ملی در تهران، کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، کتابخانۀ آستان قدس در مشهد، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، و کتابخانۀ کنگرۀ آمریکا در واشینگتن نگهداری می‌شود.

مآخذ

ابوترابیان، حسین، مطبوعات ایران از شهریور 1320 تا 1326، تهران، 1366ش؛
اسماعیل‌پور قوچانی، رمضانعلی، فهرست روزنامه‌های موجود در کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی، مشهد، 1364ش؛
امداد، حسن، شیراز در گذشته و حال، شیراز، 1339ش؛
بیات، کاوه و مسعود کوهستانی‌نژاد، اسناد مطبوعات: 1286-1330ه‌ ش، تهران، 1372ش، ج 1؛
جاوید، محمدعلی، «راهنمای مطبوعات ایران» (ترجمۀ گزارش سفارت بریتانیا در تهران، در تاریخ نوامبر 1922)، کاوه، مونیخ، 1352ش، شم‌ 45؛
سرتیپ‌زاده، بیژن و کبرى خداپرست، فهرست روزنامه‌های موجود در کتابخانۀ ملی ایران، تهران، 1356ش؛
صادقی‌نسب، ولی‌مراد، فهرست روزنامه‌های فارسی، 1320-1322 شمسی، تهران، 1360ش؛
صدرهاشمی، محمد، تاریخ جراید و مجلات ایران، اصفهان، 1327ش، ج 1؛
مرسل‌وند، حسن، زندگینامۀ رجال و مشاهیر ایران (1299-1320ه‌ . ش)، تهران، 1369ش، ج 1؛
نوری، کریم، فهرست نشریات موجود در کتابخانۀ مرکز مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، تهران، 1362ش؛
نیز:

Elwell-Sutton, L. P., «The Iranian Press 1944-1947», Iran, 1968, no. 6;
Pourhadi, I., Persian and Afghan Newspapers in the Library of Congress 1871-1978, Washington (DC), 1979;
«Registre analytique annoté de la prersse persane (depuis la guerre)», Revue du monde musulman, 1925, no. 60.
ناصرالدین پروین (EIr.)