ارتمیته

اَرْتِمیته [artemīta]، یکی از شهرهای بزرگ اشکانی در ایالت آپولونیاتیس. رود دیاله از میان این شهر می‌گذشت و بیشتر جمعیتش را یونانیان و یا مقدونیها تشکیل می‌دادند (نک‌ : پلینی، II/427). محل واقعی ارتمیته به درستی معلوم نیست؛ اما به نظر می‌رسد که محل آن خط مرزی ایالت ماد ــ نزدیک قزل رباط کنونی در کرمانشاهان(اشپیگل،I/118) ــ و حوالی دستگرد منسوب به ساسانیان، در 107 کیلومتری شمال شرقی بغداد بر سر راه سلوکیه به همدان (کریستن‌سن، 455)، بوده است.
ارتمیته محل انشعاب راههایی بود که از سلوکیه به شوش و همدان می‌رفت (آلتهایم، 367). یکی از این راهها از طریق همدان به بلخ و شمال غربی هندوستان منتهی می‌شد و راه دیگر پس از عبور از سیستان به سند می‌رسید (همو، 377؛ نک‌ : تارن، 61-62). استرابن به نقل از آپولودُروس ارتمیته‌ای، فاصلۀ ارتمیته تا هیرکانی را ۸ هزار استـاد (260‘1 کمـ) (V/291) و تـا سلوکیه 500 استاد (75/ 78 کمـ) (VII/219) قید می‌کند (نیز نک‌ : هرتسفلد، 53). فاصلۀ ارتمیته تا تیسفون 3/90 کمـ بوده است (هنینگ، 81-82).
اینکه ارتمیته موطن آپولودروس مورخ بزرگ یونانی‌تبار بوده است، حکایت از آن دارد که این شهر تنها از نظر مادی شهر شکوفایی نبوده، و از نظر علمی نیز شهری معتبر بوده است (نک‌ : مایر، 31-32). یکی دیگر از علل شهرت ارتمیته در تاریخ ایران باستان نقش مردم این شهر در استقبال از تیرداد دوم اشکانی است که به کمک رومیان از رم به تیسفون آمد و بر جای اردوان دوم که به هیرکانی متواری شده بود، بر تخت شاهی نشست (نک‌ : تاسیت، IV/227؛ دبواز، 160).

مآخذ

Altheim, F. and R. Stiehl, Geschichte Mittelasiens im Altertum, Berlin, 1970;
Christensen, A., L'Iran sous les Sassanides, Copenhagen, 1944;
Debevoise, N. C., Political History of Parthia, New York, 1968;
Henning, W. B., «Mani's Last Journey», Acta Iranica, Leiden, 1977, vol. XV;
Herzfeld, E., The Persian Empire, Wiesbaden, 1968;
Meyer, E., «Blüte und Niedergang», Der Hellenismus in Mittelasien, ed. F. Altheim and J. Rehork, Darmstadt, 1969;
Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, London, 1947;
Spiegel, F., Erânische Altertumskunde, Amsterdam, 1971;
Strabo, The Geography, tr. H. L. Jones, London, 1961;
Tacitus, The Annals, tr. J. Jackson, London, 1970;
Tarn, W. W., The Greeks in Bactria and India, Cambridge, 1966.
پرویز رجبی