ارتفاع سنج

اِرْتِفاعْ‌سَنْج [ertefāʾ-sanj]، دستگاهی برای اندازه‌گیری ارتفاع زمین از سطح دریا، یا ارتفاع هر جسمی مانند هواپیما از سطح زمین. دو نوع عمدۀ این دستگاه عبارت‌اند از ارتفاع‌سنج فشاری که براساس فشار هوا کار می‌کند، و ارتفاع سنج رادیویی که زمان لازم برای حرکت یک موج رادیویی از جسمی واقع در جوّ، به طرف زمین و بازگشتش به آن جسم را اندازه‌گیری می‌کند.
ارتفاع‌سنج فشاری شامل یک محفظۀ فانوس شکل خالی از هواست که می‌تواند بر اثر فشار جو، منقبض یا منبسط شود. چون با افزایش ارتفاع از فشار هوا کاسته می‌شود، می‌توان از رابطۀ میان این دو استفاده کرد و با اندازه‌گیری فشار، ارتفاع مربوط به آن را مشخص ساخت. این اندازه‌گیری به وسیلۀ شماری چرخ‌دنده و اهرم که انبساط یا انقباض فانوس را به چرخش چند عقربه تبدیل می‌کنند، عملی می‌شود. چون فشار اتمسفر و ارتفاع مربوط به آن را نسبت به سطح دریا می‌سنجند، ارتفاع‌سنج فشاری را باید به طور مرتب تنظیم کرد تا کم و زیادیهایی که بر اثر تغییرات هوا به وجود می‌آید، جبران شود.

ارتفاع‌سنج رادیویی فاصلۀ بین هواپیما تا سطح زمین را اندازه‌ می‌گیرد. برای انجام این مقصود، زمانی که موج رادیویی از فرستنده خارج می‌شود و پس از انعکاس در سطح زمین دوباره به هواپیما برمی‌گردد، اندازه‌گیری می‌شود. ارتفاع هواپیما از سطح زمین برابر با حاصل‌ضرب نصف این زمان در سرعت حرکت موج رادیویی است. ارتفاع‌سنجهای رادیویی در هوانوردی خودکار و دستگاههای فرود بدون دید به کار گرفته می‌شوند.
در دستگاه دیگری که برای اندازه‌گیری ارتفاع به کار می‌رود، از اثر فشار جو بر نقطۀ جوش مایع استفاده می‌شود. این دستگاه که هیپسومتر خوانده می‌شود، شامل ظرف استوانه شکلی است که درون آن مایعی (معمولاً آب) می‌جوشد، و اطراف آن را ستونی پوشش‌دار فراگرفته که بخار حاصل از طریق آن در اطراف دماسنج حفاظ‌داری گردش می‌کند. هرچه ارتفاع بیشتر باشد، فشار، و در نتیجه دمایی که مایع در آن به جوش می‌آید، کمتر است. بنابراین، دمای جوش با ارتفاع نسبت معکوس دارد و می‌تواند شاخصی برای سنجش آن باشد. (181)