ارتریا

اِرِتْریا [eretriyā]، شهر ساحلی یونان باستان در جزیرۀ اِئوبویا. ارتریاییها همراه با مردم شهر همسایۀ خود، خالْکیس، شهر کومه را در ایتالیا تشکیل دادند (ح 750ق‌م) که نخستین مهاجرنشین یونان در سمت غرب بود. ارتریا بعدها خود به تنهایی چندین مهاجرنشین در خالْکیدیکه و مقدونیه پدید آورد. پس از آن، همکاریهای بین دو شهر تبدیل به رقابت، و سپس کشمکش و درگیری ــ جنگ لِلانْتین (ح 700ق‌م) ــ شد. اگرچه ارتریا نفوذ خود را در غرب از دست داد، ولی ظاهراً از جنگ با قدرت بیشتری بیرون آمد. با این همه، در آغاز دوران کلاسیک، خالکیس مهم‌ترین شهر ائوبویا شد. در فاصلۀ سالهای 499 و 498ق‌م، 5 کشتی جنگی به طرفداری از شورش یونیاییها بر ضد ایران اعزام شد که به سبب آن داریوش این شهر را در 490ق‌م ویران، و ساکنان آن را پراکنده ساخت. شهر به زودی بازسازی شد، اما تحت سلطۀمقدونیان و رومیان‌اهمیت خود را از دست‌داد.
حفاریهای انجام‌یافته در این مکان (1890-1895 و 1900م) به کشف قسمتهایی از یک تماشاخانه، معبدی از معابد دیونوسوس، قربانگاه، ورزشگاه و یکی از پرستشگاههای آپولون دافنه‌فُروس شد. از دیوار آکروپولیس این شهر هنوز به ارتفاع 8 رج باقی است. دهکدۀ امروزی نِئا پسارا که بر خرابه‌های ارتریا ساخته شده است، در 1821م توسط ساکنان پسارا، در نزدیکی جزیرۀ خیوس مسکونی شد. (106)