اقبالیه، نام

اقبالیه \eqbāliy(yy)e\، نام دو مدرسۀ معروف به «اقبالیۀ شافعیه»، و «اقبالیۀ حنفیه» در دمشق، مخصوص تعلیم و تعلم پیروان مذاهب شافعی و حنفی در آن دیار که در اوایل سدۀ 7 ق / 13 م، توسط جمال‌الدین اقبال (د 604 ق / 1207 م در قدس) از خادمان دولت ایوبی تأسیس شده، و به همو منسوب گردیده است (ابوشامه، 59؛ نعیمی، 1 / 158- 159).
مدرسۀ اقبالیۀ شافعیه در داخل دو محلۀ باب الفرج و باب الفرادیس دمشق قرار داشت و میان آن و مدرسۀ اقبالیۀ حنفیه، جامع اموی و مدارس جوانیه و جاروخیه واقع بود (همانجا؛ شمیسانی، 68- 69).
فعالیت آموزشی این دو مدرسه از آغاز تأسیس در اوایل سدۀ 7 تا اواخر سدۀ 9 ق که ظاهراً دوران رونق آموزشی و فعالیت درسی اقبالیه بوده، به درازا کشیده است.
از استمرار فعالیت این دو مدرسه و سرگذشت مدرسان و طلاب آن از سدۀ 10 ق به بعد و روزگار سلطۀ ترکان عثمانی بر شام اطلاعی در دست نیست. در آثار مربوط به نهادهای علمی و آموزشی دمشق که در دوره‌های اخیر نوشته شده، آمده است که هر دو مدرسۀ اقبالیه به مرور ایام فرسوده گردید و ویرانۀ آن دو به صورت خانه‌های مسکونی دربانان مدرسه درآمد، تا اینکه در اواخر حکومت عثمانی در 1324 ق اقبالیۀ شافعیه به صورت مدرسۀ دخترانه، و اقبالیۀ حنفیه به صورت مدرسۀ پسرانه مورد استفاده قرار گرفت و به تملک ادارۀ معارف دمشق درآمد (حصنی، 3 / 942؛ علبی، 102).

مآخذ

ابوشامه، عبدالرحمان، تراجم رجال القرنین السادس و السابع، به کوشش محمد زاهد بن حسن کوثری، قاهره، 1366 ق / 1947 م؛
حصنی، محمد ادیب، منتخبات التواریخ لدمشق، دمشق، 1353 ق / 1934 م؛
شمیسانی، حسن، مدارس دمشق فی العصر الایوبی، بیروت، 1403 ق / 1983 م؛
علبی، اکرم حسن، خطط دمشق، دمشق، 1410 ق؛
نعیمی، عبدالقادر، الدراس فی تاریخ المدارس، به کوشش جعفر حسنی، دمشق، 1367 ق / 1948 م.

نورالله کسایی (دبا)