آق سنقر برسقی

آق‌سنقر برسقی \āq-sonqor-e borsoqī\، قسیم‌الدوله سیف‌الدین ابوسعید برسقی غازی (مقـ 520 ق / 1126 م)، از امرای بزرگ سلجوقی که در اواخر سدۀ 5 و اوایل سدۀ 6 ق / 11 و 12 م در عراق، شام و ایران، نزد سلاطین سلجوقی به خصوص سلطان محمد بن ملکشاه (سل‌ 498-511 ق / 1105-1117 م) و پسرش سلطان محمود (سل‌ 511-525 ق / 1117-1131 م) مقامات مهمی داشت و مصدر کارهای مهمی گردید (ابن‌خلکان، 1 / 242؛ دانشنامه، 1 / 124). او مانند بیشتر یا همۀ امیران لشکریِ سلجوقی ابتدا مملوک بود و چنان‌که از نسبت برسقی پیدا ست، باید مملوک برسق، از امیران بزرگ دولت سلجوقی در زمان طغرل و الب‌ارسلان و ملکشاه، بوده باشد. پسران برسق که به نام «بنی برسق» از ایشان نام برده می‌شود، از این امیران بوده‌اند. واژۀ برسق معرّب پرسق یا پرسخ است که به ترکی نام حیوانی است که آن را به فارسی سیخول، اسغر، شغاره و گورکن می‌خوانند و شبیه جوجه‌تیغی است.
آق‌سنقر به صفات عدالت، حسن سیرت و حسن رفتار و مواظبت بر آداب دینی معروف بوده است (نک‌ : ابن‌اثیر، 10 / 634). دشمنان او خاندان صدقه، یعنی صدقة بن منصور بن دُبیس بن مزید اسدی از امیران مشهور شیعی جنوب عراق و معروف به «امیرالعرب»، و نیز باطنیان یا اسماعیلیان بودند که در زمان او در ایران و عراق و شام قدرت یافتـه بودند و دست بـه «فتک» یا کشتار ناگهانی غافل‌گیرانۀ مخالفان خود می‌زدند (ابن‌عدیم، 2 / 208؛ ابن‌قلانسی، 2 / 208- 209؛ دانشنامه، همانجا). از دیگر مخالفان او صلیبیان یا «فرانک»ها بودند که در تواریخ آن عصر از ایشان به «افرنج» یاد می‌شود و ایشان در آن روزگار بلاد فلسطین و شام و لبنان را آماج تاخت و تاز و تهدید خود ساخته بودند و بسیاری از شهرهای سواحل شرقی مدیترانه در لبنان و فلسطین و نیز شهر بیت‌المقدس را به تصرف درآورده بودند (نک‌ : ابن‌عدیم، 2 / 595-597؛ ابن‌قلانسی، 2 / 290؛ دانشنامه، همانجا). سرانجام وی پس از مدتی در موصل و به دست باطنیان به قتل رسید (ابن‌اثیر، 10 / 633-635؛ ابن‌خلکان، 1 / 242؛ ابن‌عدیم، 2 / 214).

مآخذ

ابن‌اثیر، الکامل؛
ابن‌خلکان، وفیات؛
ابن‌عدیم، عمر، زبدة الحلب من تاریخ حلب، به کوشش سامی دهان، دمشق، 1954 م؛
ابن‌قلانسی، حمزة، ذیل تاریخ دمشق، به کوشش آمدرز، بیروت، 1908 م؛
دانشنامه.

عباس زریاب (دبا)