آق سو

آق‌سو \āq-sū\، شهری باستانی با حصاری قدیمی در ترکستان شرقی (سین‌کیانگ‌ چین).
آق‌سو با 069،1 متر ارتفاع، در دامنۀ جنوبی کوههای تیان‌شان، و 402کیلومتری شمال شرقی کاشغر واقع است. کمی بالاتر از این شهر و در شمال شرقی آن، شهر کهنه قرار دارد که درگذشته، از مراکز ترکستان شرقی بوده است. آق‌سو درگذشته 4 دروازه و 3 قلعۀ مستحکم داشت و با قرار‌گیری میان ‌چین، سیبری، ترکستان شرقی و غربی، و کشمیر و هندوستان، اهمیت بازرگانی و ارتباطی بسیاری داشت و مرکز مهمی در امتداد جادۀ ابریشم به شمار می‌آمد ( کلمبیا).
از نظر تاریخی، نخستین اشاره به شهر آق‌سو با نام ترکی آن مربوط به سدۀ 8 ق / 14 م است؛ بنابراین، انطباق آن با اوزکیۀ ذکرشده در کتاب بطلمیوس صحیح به نظر نمی‌رسد (بارتولد، 57). دربارۀ انطباق آن با نامهای گوناگون چینی هم هنوز نظر قطعی وجود ندارد. در 746 ق / 1345 م، آق‌سو مرکز متصرفات توغلوق (تُغْلُق) تیمور و خاندان جغتای، و نیز مدتی مرکز خوانین کاشغر و یارکند (یار قند) بود (گروسه، 561)، اما در 861 ق / 1457 م در مقایسه با دیگر شهرهای ترکستان شرقی اهمیت چندانی نداشت. از 1284-1294 ق / 1867-1877 م، آق‌سو در دست یعقوب‌بک کاشغری بود، اما در این سال، بار دیگر به تصرف قطعی چینیها درآمد و آنها آن را مقر حکمرانی 4 شهر شرقی آق‌سو، کوچا (کچا)، قره‌شهر و اوچ‌شهر تورفان کردند (دانشنامه).
اقتصاد امروزی آق‌سو بر کشاورزی استوار است و پنبه، غلات، میوه و دانه‌های روغنی از محصولات این شهر به شمار می‌رود و صنایع آن شامل پارچه‌بافی، فرش‌بافی، فلزکاری و مواد شیمیایی است. کانسارهای سنگ آهن نیز در حوزۀ این شهر قرار دارند.
جمع‌ـ (برآورد 2003 م): 000‘ 570 تن.

مآخذ

بارتولد، و.، خاورشناسی در روسیه و اروپا، ترجمۀ حمزه سردادور، تهران، 1351 ش؛
حدود العالم، به کوشش مینورسکی، لندن، 1970 م، دانشنامه؛
شرف‌الدین علی یزدی، ظفرنامه، به کوشش عصام‌الدین اوروبنایف، تاشکند، 1972 م؛
گروسه، رنه، امپراطوری صحرانوردان، ترجمۀ عبدالحسین میکده، تهران، 1353 ش؛
لسترنج، گ.، سرزمینهای خلافت شرقی، ترجمۀ محمود عرفان، تهران، 1364 ش؛
نیز:

Americana, 2006;
Columbia, 6th edition.
محمدحسن گنجی (دبا)