آرمینیوسی، آیین

آرْمینیوسی، ‌آیین [āyīn-e ārmīniyūsī]، نهـضتـی در الاهیات مسیحی که واکنشی آزادمنشانه به اصل اعتقادی تقدیر ازلی در مذهب کالوَن بود. این جنبش در آغاز سدۀ 17م/ 11ق پدید آمد و حاکمیت‌مطلق خداوند را با ارادۀ آزاد انسان (اختیار) سازگار می‌دانست. نام این نهضت از یاکوبوس آرمینیوس، متکلم اصلاح‌طلب هلندی دانشگاه لیدن (1603- 1609م) گرفته شد که با مباحثاتش با فرانسیسکوس گُماروس مشهور است. فرانسیسکوس گماروس کالونی سرسختی بود که از تفسیر کالون در مورد تقدیر الاهی بر برگزیده یا مردود بودن آدمیان دفاع می‌کرد. آرمینیوس ارادۀ خداوند را به صورت محبت بیکران، پدید آورنده و یگانه تعیین‌کنندۀ سرنوشت انسان می‌دانست، ولی نهضتی که به آیین آرمینیوس معروف شد، آزاد اندیش‌تر از خود وی از کار درآمد.
آیین آرمینیوسی هلند در اصل با بیانیه‌ای در زمینۀ الاهیات با امضای 45 روحانی، به نام «اعتراض‌نامه» شکل گرفت. سپس انجمن دینی دُرت برای بررسی اعتراض‌نامه فراخوانده شد (1618- 1619م). 5 اصل اعتراض‌نامه چنین بود: 1. برگزیده شدن (یا مردود بودن در روز داوری) به ایمان عقلی یا بی‌ایمانی در انسان مشروط است؛ 2. کفاره‌ای‌ که مسیح پرداخت، با آنکه از لحاظ کیفیت برای همه کافی است، تنها به حال مؤمنان مؤثر است؛ 3. بدون یاری روح‌القدس کسی قادر به اجابت خواستۀ الاهی نیست؛ 4. رحمت الاهی مقاومت ناپذیر نیست؛ 5. مؤمنان قادرند که در برابر گناه مقاومت کنند، ولی از امکان محرومیت از لطف الاهی مصون نیستند. اصل موضوع مورد نظر معترضان در این ادعا نهفته است که شأن انسان مستلزم آزادی بدون نقصان ارادۀ او ست.
انجمن دینی دُرت معترضان را محکوم کرد و آنان مدتی گرفتار آزارهای سیاسی شدند، ولی از 1630م بر اساس قانون با آنها مدارا شد و آنان به گسترش گرایشهای آزاداندیشانه در الاهیات پرُتستان هلند ادامه دادند. در سدۀ 18م جان وِسلی تحت تأثیر آیین آرمینیوسی قرار گرفت. او در «مجلۀ آرمینیوسی» که خود منتشر می‌کرد، اظهار داشت: «خداوند اراده فرمود که همۀ مردم با بیان حقیقتِ عشق رستگار شوند». آیین آرمینیوسی در متُدیسم ــ که از آموزشهای وسلی به وجود آمد ــ تأثیر مهمی داشت. شکل باز هم آزاد‌اندیشانه‌تری از این آیین به صورت اونیتاریانیسم در آمریکا نمایان شد. (100)