ارسلان جاذب

اَرْسَلانِ جاذِب [arsalān-e jāzeb] (د بین 419-421ق/ 1028-1030م)، سپهسالار و والی طوس و خراسان به روزگار سلطان محمود غزنوی.
وی از غلامان ترک سلطان محمود بود که به سبب شایستگی در سپاهیگری، به مقامهای برجستۀ نظامی و سیاسی نایل آمد. سلطان محمود غزنوی ارسلان را مأمور تعقیب بکتوزون، از امرای یاغی سامانی کرد و چون او بکتوزون را از خراسان براند، سلطان محمود به پاداش آن، وی را به حکومت طوس منصوب نمود. ارسلان جاذب از این پس نیز در مقام والی طوس، از سوی سلطان غزنوی به مأموریتهای مهم نظامی فرستاده می‌شد.
در396ق که‌محمود به فتح مولتان رفت، حفظ امنیت شهرهای غزنه،هرات و نیشابور را به‌ارسلان سپرد. ارسلان در401ق همراه با آلتونتاش، نواحی غور را به قلمرو غزنویان افزود.
بیش از20 سال از واپسین‌سالهای زندگانی ابوالقاسم فردوسی با حکومت ارسلان جاذب بر طوس یا خراسان مقارن بود و فردوسی در آغاز شاهنامه ضمن ستایش سلطان محمود و نصر بن سبکتکین، برادر او، «سپهدار طوس» را نیز در ابیاتی می‌ستاید که به ظن قوی، مراد ارسلان جاذب است.
ارسلان به ساختن ابنیه اهتمام داشت و رباط «سنگ‌بست» را بـر سر چهارراهی (راهی از نیشابور به مرو و راهی از طوس به هرات) همو ساخت. جنازۀ او را نیز در همان‌جا به خاک سپردند و ویرانه‌های مقبره‌اش اکنون در همین محل باقی مانده است.*

مآخذ

ابن اثیر، الکامل؛
بازورث، ک. ا.، تاریخ غزنویان، ترجمۀ حسن انوشه، تهران، 1356ش؛
بیهقی، ابوالفضل، تاریخ، به کوشش علی‌اکبر فیاض، مشهد، 1350ش؛
دولتشاه سمرقندی، تذکرةالشعراء، به کوشش محمد رمضانی، تهران، 1338ش؛
راوندی، محمد، راحةالصدور، به کوشش محمد اقبال، تهران، 1333ش؛
شبانکاره‌ای، محمد، مجمع‌الانساب، به کوشش میرهاشم محدث، تهران، 1363ش؛
عتبی، محمد، تاریخ یمینی، ترجمۀ ناصح جرفادقانی، به کوشش جعفر شعار، تهران، 1357ش؛
فردوسی، شاهنامه، به کوشش برتلس، مسکو، 1966م؛
گردیزی، عبدالحی، زین‌الاخبار، به کوشش عبدالحی حبیبی، تهران، 1363ش؛
نیز:

Nāẓim, M., The Life and Times of Sultān Maħmūd of Ghazna, New Delhi, 1971.
ابوالفضل خطیبی