ارژنگ

اَرْژَنْگ [aržang]، روزنامۀ فکاهی، اجتماعی و انتقادی مصور که به صاحب امتیازی و مدیریت عبدالله وزیرزاده در فاصلۀ 1304-1327ش/ 1925- 1948م در اصفهان منتشر می‌شد. تقاضای انتشار این روزنامه با عنوان «علی ورجه» به شورای عالی فرهنگ پیشنهاد شد. شورا در 1303ش به شرط تغییر نام روزنامه، با انتشار آن موافقت کرد (صدر، 1/ 113؛ روستایی، 2/ 120 نیز نک‌ : تعلیم و تربیت، 429-432، جدول ش I) و سرانجام نخستین شمارۀ آن با نام ارژنگ در 1304ش/ 1925م در اصفهان منتشر شد و «علی ورجه» نام مستعار یکی از نویسندگان صاحب نام ارژنگ گردید. گویا به همین سبب ارژنگ به علی ورجه نیز معروف بوده است (صدر، همانجا؛ برزین، 39). در سرمقالۀ شمارۀ اول، هدف و انگیزۀ انتشار ارژنگ را نشان دادن اوضاع و احوال اجتماعی، و اخبار و اتفاقات روزمره به شیوۀ فکاهی و طنز دانسته‌اند، و از سادگی و روانی قلم «علی ورجه» ــ یعنی روزنامۀ ارژنگ ــ و سودمند بودن آن برای عموم سخن گفته‌اند.
ارژنگ در هر شماره حاوی یک یا دو صفحه کاریکاتورهای انتقادی از اوضاع کشور بود که توسط وزیرزاده، صاحب امتیاز نشریه که در فن نقاشی چیره‌دست بود، ترسیم می‌شد. روزنامه علاوه بر کاریکاتور، مطالب گوناگون سیاسی، اقتصادی، خبری و فکاهی نیز داشت. گفتنی است که فتح‌الله وزیرزاده، مدیر روزنامۀ اخگر و برادر عبدالله صاحب امتیاز ارژنگ، با راهنماییهای خود به رونق و رواج این نشریه کمک بسیار کرد (صدر، 1/ 113-115؛ برای اطلاعات بیشتر دربارۀ اخگر و مدیر آن، نک‌ : همو، 1/ 71-74؛ برزین، 36). از آنجا که روزنامۀ ارژنگ عنوان و شیوۀ یک روزنامۀ فکاهی را داشت، هیچ‌گاه توقیف نشد؛ اما در سالهای آخر سلطنت رضاشاه (حک‌ 1304-1320ش) به سبب نامساعد بودن اوضاع سیاسی کشور مانند برخی از روزنامه‌های دیگر منتشر نمی‌شد (صدر، 1/ 115؛ نیز نک‌ : بیات، 1/ 93، 521).
پس از وقایع شهریور 1320، دورۀ جدید انتشار آن تا 1327ش/ 1948م ادامه یافت (برزین، 39؛ صدری، 1/ 65؛ ساتن و کهن، 63؛ صدر، همانجا). بر پایۀ اسناد موجود، وزیرزاده در اردیبهشت 1321، از وزارت فرهنگ برای روزنامۀ فکاهی ـ مصوّر ارژنگ درخواست صدور امتیاز مجدد کرد که موافقت نشد. در دی ماه همان سال قانون مطبوعات به تصویب رسید و در 10 خرداد ماه 1322 امتیاز روزنامۀ ارژنگ، دوباره به نام وزیرزاده تصویب شد (روستایی، همانجا؛ قس: صلح‌جو، 105-107). در این دوره ارژنگ بیشتر به جناح چپ گرایش یافت و از هیئت حاکمه و نیز سرمایه‌داری انتقاد می‌کرد (صدر، نیز ساتن و کهن، همانجاها؛ ساتن، 259). ارژنگ از روزنامه‌های کم تیراژ بود (همانجا؛ ابوترابیان، 36) که همواره به صورت نامرتب، ابتدا هر 15 روز یک‌بار و بعدها به صورت هفتگی در اصفهان منتشر می‌شد. به همین سبب در طول 23 سال انتشار تنها حدود 812 شماره از آن منتشر گردید (صدر، 1/ 114-115؛ برزین، صدری، همانجاها؛ نیز نک‌ : روستایی، 2/ 120-121، 4/ 892؛ قس: برزین، همانجا). کاریکاتورهای روزنامه با چاپ سنگی و بقیه صفحات ارژنگ با چاپ سربی منتشر می‌شد. قطع روزنامه نیز تقریباً وزیری متوسط بوده است (صدر، 1/ 114).

مآخذ

ابوترابیان، حسین، مطبوعات ایران (از شهریور 1320 تا 1326)، تهران، 1366ش؛
برزین، مسعود، شناسنامۀ مطبوعات ایران، تهران، 1371ش؛
بیات، کاوه و مسعود کوهستانی نژاد، اسناد مطبوعات (1286-1320ش)، تهران، 1372ش؛
تعلیم و تربیت، تهران، 1305ش، س 2، شم‌ 7 و 8؛
روستایی، محسن و غلامرضا سلامی، اسناد مطبوعات ایران، تهران، 1376ش؛
ساتن، الول، «مطبوعات ایران از سال 1320 تا1326ش»، ادبیات نوین ایران، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران،1363ش؛
ساتن، الول و گوئل کهن، شهریور 20 و مطبوعات ایران (پژوهشی در ساختار مطبوعات ایران، 1326-1320)؛
صدر هاشمی، محمد، تاریخ جراید و مجلات ایران، اصفهان، 1363ش؛
صدری طباطبایی نائینی، محمد، راهنمای مطبوعات ایران 1304-1357ش، تهران، 1378ش؛
صلح‌جو، جهانگیر، تاریخ مطبوعات در ایران و جهان، تهران، 1348ش.

لیلا پژوهنده