اردشیر خوره

اَرْدِشیرْ خورّه [ardešīr xorre]، یکی از 5 «کورۀ»‌ فارس در عصر ساسانیان تا نخستین سده‌های اسلامی که توسط اردشیر اول ساسانی بنا شده است. این نام به معنی «شکوه اردشیر» است (ژینیو، 46 ؛ رایشلت، 281).
این شهر پیش از پیروزی اردشیر بر اردوان (نولدکه، 42) یا به قولی دیگر پس از این پیروزی ساخته شده است ( کارنامۀ اردشیر...، 49؛ فردوسی، 7/136). در آن زمان مرکز و حوزۀ اداری اردشیر خوره، شهر گور بود (پریخانیان، 226-227؛ ژیسلن، 44) که توسط نماینده‌ای از سوی شاه اداره می‌شد. گور بعدها توسط عضدالدولۀ دیلمی به فیروزآباد تغییر نام یافت. همچنین از اردشیر خوره می‌توان به عنوان پایگاه نظامی (لوکونین، 125) و یکی از ضراب‌خانه‌های فعال دورۀ ساسانی نام برد (گوبل، 82). بنای شهر الهام‌گرفته از شیوۀ معماری دارابگرد و متشکل از دیوارهایی مدور است که در ‌برگیرندۀ محوطه‌ای به قطر حدود 2کمـ و باروی گلی دوگانه و خندقی به سبک پارتی است و دو محور متقاطع عمود بر هم شهر را به 4 بخش با 4 دروازۀ اصلیِ مهر، بهرام، هرمز و اردشیر تقسیم می‌کند که هر یک به 5 بخش کوچک‌تر تقسیم شده، با خیابانهای حلقه‌ مانند به هم راه داشته‌اند (ویسهوفر، 202؛ هرمان، 94-95). از آثار اردشیر خورّه می‌توان به بنای طربال (= منار) کیاخُرّه در جنب بنای چهار طاق (= آتشکدۀ گور)، کاخ اردشیر و دو نقش‌برجستۀ او، کتیبۀ یادبود مهر نرسه (وزیر 3 پادشاه ساسانی: یزدگرد اول، بهرام گور و یزدگرد دوم) و 4 آتشکدۀ او اشاره کرد (نک‌ : اصطخری، 109-110؛ تفضلی، 96؛ گیرشمن، ایران...، 389-391، هنر...، 123-125). اردشیر خوره در 29ق/ 650م به دست عبدالله بن عامر بن کُریز تصرف شد (بلاذری، 145).

مآخذ

اصطخری، ابراهیم، مسالک و ممالک، ترجمۀ کهن فارسی، به کوشش ایرج افشار، تهران، 1373ش؛
بلاذری، احمد، فتوح‌البلدان، ترجمۀ آذرتاش آذرنوش، تهران، 1364ش؛
تفضلی، احمد، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به کوشش ژاله آموزگار، تهران، 1377ش؛
فردوسی، شاهنامه، به کوشش م.ن. عثمانف، مسکو، 1968م؛
کارنامۀ اردشیر بابکان، ترجمۀ بهرام فره‌وشی، تهران، 1378ش؛
گیرشمن، ر.، ایران از آغاز تا اسلام، ترجمۀ محمد معین، تهران، 1368ش؛
همو، هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی، ترجمۀ بهرام فره‌وشی، تهران، 1350ش؛
لوکونین، و.گ.، «نهادهای سیاسی، اجتماعی و اداری، مالیاتها و داد و ستد»، تاریخ ایران (از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان)، ترجمۀ حسن انوشه، تهران، 1377ش، ج 3(2)؛
نولدکه، تئودر، تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان، ترجمۀ عباس زریاب، تهران، 1378ش؛
ویسهوفر، یوزف، ایران باستان، ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر، تهران، 1377ش؛
هرمان، جورجینا، تجدید حیات هنر و تمدن در ایران باستان، ترجمۀ مهرداد وحدتی، تهران، 1373ش؛
نیز:

Gignoux, Ph., Noms Propres Sassanides en Moyen-Perse Épigraphique, ed. M. Mayrhofer and R. Schmitt, Wien, 1986;
Göbl, R., Sasanian Numismatics, tr. P. Severin, Braunschweig, 1971;
Gyselen, R., La géographie administrative de l'empire sassanide, les témoignanges sigillographiques, Paris, 1989;
Perikhanian, A., The Book of a Thousand Judgements, California, 1997;
Reichelt, H., Avesta Reader, Berlin, 1968.
آذین ازدجینی