اردشیر بابکان، استان

اَرْدِشیرِ بابَکان، اُسْتان [ostān-e ardešīr-e bābakān]، نام یکی از تقسیمات 12 گانۀ سرزمین «سواد» در عهد ساسانی و اوایل دورۀ اسلامی. این استان که به نام بنیان‌گذار سلسلۀ ساسانی، اردشیر بابکان نامیده می‌شد، در جنوب بغداد و غرب دجله قرار داشته، و نخستین «طسوج» و مرکز آن شهر بَهُرَسیر (وِه اردشیر) بود.
استان اردشیر بابکان در سرزمین باستانی بابل که بعدها عربها آن‌را سواد نامیدند، قرار داشت و دارای 5 طسوج به نامهای بهرسیر، رومَقان، کوثى، نهر دُرقیط و نهر جَوْبَر (گوبر) بود.
استان اردشیر بابکان پس از فتح شهرهای نهر جوبر و کوثى در 16ق/637م به تصرف مسلمانان درآمد. در ظاهر، این استان به سبب حملۀ ناگهانی مسلمانان، مدت کوتاهی موجودیت واحد خود را از دست داد و بخشهای کوچکی از آن به عنوان یک واحد اداری مستقل، چندی به حیات خود ادامه دادند. هنگامی که حضرت علی(ع) در 36ق/656م یزید بن ابی زید انصاری را از مداین برای اداره کردن و تنظیم امور مالیاتی سرزمینهایی که به وسیلۀ فرات آبیاری می‌شد، فرستاد، نام طسوجهای استان اردشیر بابکان، و برخی نواحی دیگر را یادآور شد.
در واقع پس از استقرار حضرت علی(ع) در کوفه (ذیحجۀ 35ق/656م) بود که استان بهرسیر با همان طسوجهای استان اردشیر بابکان بار دیگر با تشکیلات اداری خاص یک استان احیا گردید. بر اساس جدولی که دربارۀ مالیاتهای اخذ شده پس از 204ق تنظیم شده است، مقدار خراج و مالیات برخی از محصولات کشاورزی و میزان آنها در شهرهای استان اردشیر بابکان حاکی از رونق‌اقتصادی این‌ناحیه در دورۀ اسلامی است.*

مآخذ

ابن اثیر، الکامل؛
ابن خردادبه، عبیدالله، المسالک و الممالک، لیدن، 1889م؛
ابوالفدا، تقویم البلدان، پاریس، 1840م؛
بلاذری، احمد، فتوح‌البلدان، به کوشش دخویه، لیدن، 1865م؛
حمزۀ اصفهانی، تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیاء، برلین، 1340ق؛
دینوری، احمد، الاخبار الطوال، به کوشش عبدالمنعم عامر، قاهره، 1960م؛
طبری، تاریخ؛
قدامة بن جعفر، «الخراج»، همراه المسالک و الممالک ابن خردادبه، لیدن، 1889م؛
مقدسی، محمد، احسن التقاسیم، به کوشش دخویه، لیدن، 1906م؛
یاقوت، بلدان؛
نیز:

EI1;
Iranica ;
Mallowan, M., «The Development of Cities from al-ʿUbaid to the End of Uruk 5», The Cambridge Ancient History, ed. I. E. S. Edwards, Cambridge, 1970, vol. I(1);
Morony, M.G., «Continuity and Change in the Administrative Geography of Late Sasanian and Early Islamic al-ʿIrāq», Iran, 1982, vol. XX.
جواد نیستانی