افسر

افسر \afsar\، محمدهاشم‌ ميرزا (1258- 1319 ش / 1879- 1940 م)، ملقب‌ به‌ شيخ‌الرئيس‌ و متخلص‌ به‌ افسر، پسر نورالله‌ ميرزای جناب‌ و نوۀ فتحعلی شاه‌ قاجار؛ اديب‌، شاعر، روحانی‌ و از رجال‌ سياسی‌ سرشناس‌ عهد قاجار و پهلوی.
محمدهاشم‌ افسر از پيشگامان‌ مبارزه‌ با استبداد قاجار بود. او در 1328 ق، به‌دنبال‌ واقعۀ به‌ توپ‌ بستن‌ مجلس‌، به‌ امر محمدعلی شاه‌ از سوی مردم‌ زادگاهش، شهر سبزوار، به‌نمايندگی‌ دورۀ دوم‌ مجلس‌ شورای ملی‌ برگزيده‌ شد و در 1332 ق در دورۀ سوم از نيشابور، و در دورۀ چهارم‌ از طرف‌ مردم‌ مشهد، و از دورۀ پنجم‌ تا نهم‌ دوباره از سبزوار به‌ مجلس‌ شورا راه‌ يافت‌ (پارسا، 68؛ شجیعی، 299؛ مرسلوند، 1 / 238). او غالباً نيابت‌ رياست‌ مجلس‌ را بر عهده داشت (پارسا، همانجا).
افسر از آغاز جوانی به‌ سرودن‌ شعر رغبت‌ داشت‌ و بر سبيل‌ تفنن‌ اشعاری می‌سرود. از ميان‌ انواع‌ شعر، به‌ اشعار كوتاه‌، يعنی‌ رباعی‌ و قطعه‌ (كه‌ پاره‌ای از آنها را به‌طور ارتجالی‌ می‌سرود)، بيشتر گرايش‌ داشت.
اشعار افسر بدون تبعیت از سبکی خاص، عموماً روان‌، استوار و خالی‌ از تكلف‌ و پيچيدگی‌ است‌، اما بیشتر نظم است تا شعر و در دیوان او جوهر شعری کمتر به چشم می‌خورد.
افسر از نخستين‌ اعضای مؤثر «انجمن‌ ادبی‌ ايران‌» بود كه‌ در 1294 ش، يا به‌گفته‌ای در 1299 ش‌، به‌همت‌ وحيد دستگردی در تهران‌ دایر شد. افسر سالها عهده‌دار رياست‌ و ادارۀ اين‌ انجمن‌ بود، و حتى پس ‌از مدتی‌ محل‌ تشكيل‌ جلسات‌ هفتگی‌ آن را به‌ خانۀ خويش‌ منتقل‌ كرد و تا زنده‌ بود، نشستهای آن‌ انجمن‌ در منزل‌ او برگزار می‌شد (ميرزا زمانی‌، 242-243؛ آرين‌پور، 2 / 435؛ رشيد ياسمی‌، 16).

مآخذ

آرين‌پور، يحيى، از صبا تا نيما، تهران‌، 1354 ش؛
پارسا، عبدالرحمان‌، «سوگواری ادبی‌»، ارمغان‌، تهران، 1319 ش، س‌ 21، شم‌ 2-3؛
رشيد ياسمی‌، غلامرضا، ادبيات‌ معاصر، تهران‌، 1352 ش؛
شجيعی‌، زهرا، نمايندگان‌ مجلس‌ شورای ملی در بيست و يك دورۀ قانون‌گذاری، تهران، 1344 ش؛
مرسلوند، حسن‌، زندگی‌نامۀ رجال و مشاهير ايران، تهران، 1369 ش؛
ميرزا زمانی‌، محمدرضا، «انجمن ادبی‌ ايران‌»، سالنامۀ كشور ايران‌، تهران‌، 1343 ش، س‌ 19.

مجدالدين‌ كيوانی‌ (دبا)