اعظم گره

اعظم‌گره \aʾzam-garh\، شهری در غرب ایالت اوتارپرادش و از کانونهای فرهنگی مسلمانان در شمال هند. این شهر در کنار رودخانۀ تونز، از شاخه‌های رودخانۀ گهاگهارا، و در °26 و ´5 عرض شمالی، و °83 و ´12 طول شرقی قرار دارد. اعظم‌گره را از 3 جهت رودخانه احاطه کرده، و از این‌رو، از سیل آسیبهای بسیاری دیـده است (EI2، ذیـل «اعظم‌گره»؛ نک‌ : بریتانیکا، ذیل «اعظم‌گره»). آب‌وهوای اعظم‌گره معتدل است. ریزش سالیانۀ باران در این شهر بین 7 / 63 سانتی‌متر در خشک‌ترین ماه سال تا 5 / 160 سانتی‌متر در پرباران‌ترین ماه سال متغیر است («اطلس ... »، 131, 152؛ بریتانیکا، همانجا).
اعظم‌گره در 1076 ق / 1665 م توسط محمداعظم ‌خان، از راجپوتهای شمال هند، ساخته شد؛ از این‌رو، به‌نام وی اعظم‌گره نامیده شد (اشرف‌الحق، 202؛ استوری، 703؛ بریتانیکا، همانجا). این‌ شهر همیشه در معرض هجوم حاکمان اوده و قاضی‌پور بود. در نتیجۀ این حملات، راجپوت اعظم‌گره در 1185 ق / 1771 م سرنگون شد و شهر اعظم‌گره را نواب اوده تصرف کرد («تاریخ ... »، IX / 100-101؛ EI2، همانجا). اعظم‌گره را در 1216 ق / 1801 م نیروهای بریتانیایی اشغال کردند. این شهر در جریان شورش 1857 م به‌شدت آسیب دید (رضوی، II / 78؛ اشرف‌الحق، 200-202؛ بال، I / 207-209).
اعظم‌گره در ناحیه‌ای پرآب و حاصلخیز واقع شده است. از مهم‌ترین محصولات کشاورزی این شهر می‌توان گندم، برنج و نیشکر را نام برد. نساجی و تولید مواد غذایی از صنایع این شهر به شمار می‌روند («اطلس»، 161-163, 171-172).
اعظم‌گره از مراکز درگیری هندوها و مسلمانان ایالت اوتارپرادش هند و از مراکز فرهنگی مسلمانان است (جمشیدی، 222؛ برجس، 428). شبلی ‌نعمانی و حیدر محمودآبادی از مسلمانان نامی این شهر هستند («مسلمانان ... »، II / 95؛ رضوی، II / 153). شبلی‌ نعمانی دارالمصنفین، یا آکادمی شبلی، را با اندیشۀ گسترش فرهنگ و علوم انسانی در اعظم‌گره تأسیس کرد. این مرکز دارای یک کتابخانۀ بزرگ و مرکز نشر است. نشریۀ اردوزبان معارف را این مرکز در اعظم‌گره منتشر می‌کند (اسمیث، 43, 61؛ شیمل، 204؛ خان، 38-39). قلعۀ اعظم ‌خان و معبدی مربوط به سدۀ 12 ق / 18 م از آثار تاریخی اعظم‌گره به‌شمار می‌آیند (EI2).
جمع‌ ‌(برآورد 2008 م): 989‘ 103 تن.

مآخذ

جمشیـدی بروجردی، محمدتقـی، علل ریشه‌ای درگیریهای مسلمانان و هندوها، تهران، 1372 ش؛
خان، حافظ بابر، بر صغیر پاک و هندکی سیاست میں علماء کاکردار، اسلام‌آباد، 1985 م؛
نیز:

Ashraful Hukk, M., A Descriptive Catalogue of the Arabic and Persian Manuscripts, Hertford, 1925;
An Atlas of India, Delhi, 1990;
Ball, Ch., The History of Indian Mutiny, New Delhi, 1981;
Britannica, 1978;
Burgess, J., The Chronology of Indian History, Delhi, 1975;
A Comprehensive History of India, New Delhi, 1978;
EI2;
Muslims in India, New Delhi, 1983;
Rizvi, A. A., A Socio – intellecetual History of the ĪsnāʾAsharī Shīʾīs in India, Canberra, 1986;
Schimmel, A., Islam in the Indian Subcontinent, Leiden, 1980;
Smith, W. C., Modern Islam In India, London, 1946;
Storey, C. A., Persian Literature, London, 1927.
مجید سمیعی (دبا)