اعلم بطلیوسی

اعلم بطليوسی \aʾam-e batalyūsī\، ابواسحاق‌ ابراهيم‌ بن‌ قاسم‌ (يا محمد بن‌ ابراهيم، د ح 642 ق / 1244 م)، اديب‌ و نحوی اندلسی‌. وی در بطليوس‌ زاده‌ شد و نزد پدر و تنی‌ چند از عالمان‌ و اديبان‌ آن‌ روزگار دانش‌ آموخت‌؛ سپس‌ به‌ اشبيليه‌ رفت‌ و از درس‌ هذيل نحوی بهره برد و در ادب‌ و نحو به‌ كمال رسيد و سپس در همان‌ شهر، به‌ كار اقراء و تدريس‌ علوم‌ ادب‌ پرداخت‌ (ابن‌ابار، 1 / 170؛ ابن‌سعيد، المقتطف‌، 217؛ ابن‌خليل‌، 157؛ سيوطی‌، 1 / 422).
گفته شده که اعلم مردی سخت‌ تندخو و ستيزه‌جو بوده‌ است‌، تا آنجا كه‌ از پرواز مگسی‌ برمی‌آشفت‌. ناشكيبايی‌ و بدبينی‌ او از ابياتی‌ آشكار است‌ كه‌ وی در هجو اشبيليه‌ و اهالی‌ آن‌ سروده‌ است‌. اشبيليه‌ كه‌ در آن‌ روزگار از نيكوترين‌ شهرهای اندلس‌ بود و «جنةالدنيا» خوانده‌ می‌شد، در شعر او، جز كانون‌ تيره‌بختی‌ نيست‌ و در آن‌، از امنيت‌ و آسايش‌ اثری نتوان‌ يافت‌ (ابن‌خليل‌، سيوطی‌، همانجاها؛ ابن‌سعيد، المغرب‌ ... ، 1 / 369؛ مقری، 3 / 451-452). در شعر ديگری نيز كه‌ باز دربارۀ اشبيليه‌ سروده‌ است‌، به‌ نكوهش‌ مردم‌ و خوی و خصلت‌ ايشان‌ پرداخته‌، و نوميدی خويش‌ را از زندگانی و سرنوشت‌ آنان‌ به‌ نظم‌ درآورده‌ است‌ (ابن‌خليل‌، همانجا).
از اشعار اعلم‌ جز چند بيتی‌ كه‌ از آنها ياد كرده‌ شد، چيزی بر جا نمانده‌ است‌، اما‌ ظاهراً مردی پرتأليف‌ بوده‌ است‌، تا آنجا كه‌ شمار آثار او را قريب‌ 50 نوشته‌اند (مقری، 3 / 451). با این حال، از آثار او جز نامی در دست نیست.

مآخذ

ابن‌ابار، محمد، التكملة لكتاب‌ الصلة، به‌ كوشش‌ عزت‌ عطار حسينی‌، قاهره‌ / بغداد، 1375 ق / 1956 م؛
ابن‌خليل‌، محمد، اختصار القدح‌ المعلى، به ‌كوشش‌ ابراهيم‌ ابياری، قاهره‌ / بيروت‌، 1400 ق / 1980 م؛
ابن‌سعيد مغربی‌، علی‌، المغرب‌ فی‌ حلی‌ المغرب‌، به‌ كوشش‌ شوقی‌ ضيف‌، قاهره‌، 1953 م؛
همو، المقتطف‌، به‌ كوشش‌ حنفی‌ حسنين‌، قاهره‌، 1983 م؛
سيوطی‌، بغية الوعاة، به‌ كوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهيم‌، قاهره‌، 1384 ق / 1965 م؛
مقری، احمد، نفح‌ الطيب‌، به ‌كوشش‌ احسان‌ عباس‌، بيروت‌، 1388 ق / 1968 م.

مهران‌ ارزنده‌ (دبا)