اقبال، محمد

اقبال \eqbāl\، محمد (1894- 1948 م)، محقق، ادیب و مترجم هندی آثار فارسی. اقبال در خانواده‌ای فرهیخته در جالندهر هند متولد شد. جدش مولوی «غلام‌ قادر»، استاد زبان فارسی بود. خانواده‌اش پس از بازنشستگی پدر، به فیروز‌پور مهاجرت کردند و او پس از گذراندن تحصیلات مقدماتی، از دانشگاه علیگره لیسانس علوم انسانی، و از دانشگاه الله‌آباد فوق‌لیسانس زبان عربی دریافت کرد (ذوالفقار، 165-166؛ فرهنگ ... ، 1 / 394). در همان دوره، به حفظ قرآن پرداخت و به اشعار الطاف حسین حالی و اکبر‌ الله‌آبادی توجه خاصی داشت (ذوالفقار، 166).
وی در 1918 م، برای ادامۀ تحصیل به انگلستان رفت و پس از 4 سال اقامت در کیمبریج، افزون‌بر فراگیری زبانهای عبری، سریانی، آلمانی و فرانسوی، توانست زیر نظر ادوارد براون رسالۀ دکتـری خود را در زمینۀ زبـان و ادبیات فـارسی به پایان رساند (همانجا). در 1922 م، به هند بازگشت و اندکی بعد، استاد زبان فارسی دانشکدۀ خاورشناسی (اورینتل کالج) لاهور شد و به مدت 26 سال در این سمت باقی ماند. با آغاز انتشار مجلۀ اورینتل کالج، معاون، و چندی بعد نیز سردبیر این نشریه و رئیس اورینتل کالج شد. او در 21 مه درگذشت ( فرهنگ، ذوالفقار، همانجاها).
اقبال در طول حیاتش دربارۀ موضوعهای مختلف تاریخ ایران و ادبیات فارسی، ازجمله شاهنامه و نیز خیام و آثار او، مقاله‌ها و کتابهای متعددی نوشت. نیز، متنهایی مانند راحة الصدور و آیة السرور راوندی و کتاب اخبار الدولة السلجوقیة از علی ‌بن ناصر حسینی را تصحیح کرد؛ او همچنین چندین اثر، ازجمله ایران در زمان ساسانیان نوشتۀ آرتور کریستن‌سن، و حماسۀ ملی ایران اثر نولدکه را به زبان اردو برگرداند و منتشر کرد ( فرهنگ، 1 / 394- 395؛ قریشی، 159؛ نیز نک‌ : احسن، 43، 114، 211).

مآخذ

احسن، عبدالشکور، فهرست مقالات منتخبۀ اورینتل کالج، لاهور، 1925-1970 م؛
ذوالفقار، غلامحسین، تاریخ اوریئنتل کالج، لاهور، 1962؛
فرهنگ خاورشناسان، تهران، 1376 ش؛
قریشی، وحید، یونیورستی اورینتل کالج کی استاتذه کا تحقیقی ادبی اور درسی سرمایه، لاهور، 1970 م.

فریبا پات