افشار، قالی

افشار، قالی \qālī-ye afšār\، قالی یا فرش منتسب به ایل افشار کرمان. مراکز مهم قالیهای افشار شهر بابک، سیرجان، بافت، جیرفت و جز آنها ست (ژوله، 165) که نمونه‌های مطلوب تولیدات آنها به خارج از ایران صادر می‌شود. طرحهای قالیهای افشار هندسی، متنوع و نیز متأثر از طرحهای کرمان و ایلات فارس و شبیه بـه طرحهای قفقـازی است (نک‌ : ایلند، 82؛ فورمنتن، 134؛ آشن‌برنر، II / 215؛ نصیری، 187). در این نوع، قالی طرحهای لچک‌ترنج، دوترنج لوزی‌شکل (گاه یک یا 3 ترنج)، گل‌دار سراسری، بوته‌های مکرر در زمینه و نقوش جانوری (بیشتر شامل نقش مکرر در زمینه) دیـده می‌شود (نک‌ : تناولی، 36-37؛ نصیری، 188؛ فورمنتن، 134-135؛ ادواردز، 213-214). در طرح کلی، پهنای حاشیۀ این قالیها متفاوت است و بیشتر نقشهای هندسی دارد. رنگهای طبیعی، درخشان، کم‌تنوع و هماهنگ، ویژگی متمایز قالی افشار است (نک‌ : آشن‌برنر، همانجا؛ ژوله، 166؛ ادواردز، 213).

قهوه‌ای، آبی، قرمز و شیری ازجملۀ رنگهایی هستند که در این قالی به کار می‌روند. تار و پود قالیهای افشار را در گذشته به‌منظور ایجاد لختی و انعطاف از پشم تهیه می‌کردند. در تولیدات متأخر، با توجه به افزایش بهای پشم، تار را از پشم، و پود را از پنبه فراهم کرده‌اند (نک‌ : آشن‌برنر، ادواردز، ژوله، همانجاها). تار و پود آبی و قرمز نیز از شناسه‌های قالی افشار است. همچنین رج‌شمار این قالیها از 15 تا 20 است و هنگام بافت شیرازه می‌شود (آشن‌برنر، ژوله، همانجاها).
قالیهای افشار را در اندازه‌های به‌اصطلاح سجاده‌ای پهن، ذرع و نیم، دو ذرع، و پشتی می‌بافند. قالیهایی با ابعاد بزرگ به‌ندرت بافته می‌شود (فورمنتن، ایلند، همانجاها). دار قالی افشار افقی است و چله‌کشی آن روی دار انجام می‌شود. در این قالی، مخصوصاً در گذشته، بیشتر از گره ترکی استفاده می‌شده است (نک‌ : ژوله، ایلند، همانجاها؛ تناولی، 29، 34؛ فورمنتن، 134).

مآخذ

تناولی، پرویز، افشار: دستبافتهای ایلات جنوب شرقی ایران، تهران، 1389 ش؛
ژوله، تورج، پژوهشی در فرش ایران، تهران، 1381 ش؛
نصیری، محمدجواد، سیری در هنر قالی‌بافی ایران، تهران، 1374 ش؛
نیز:

Aschenbrenner, E., Oriental Rugs, Suffalk, 1993;
Edwards, A. C., The Persian Carpet, London, 1975;
Eiland, M. L., Oriental Rugs, Boston / New York, 1973;
Formenton, F., Oriental Rugs and Carpets, London, 1972;
Gans-Ruedin, E., Iranian Carpets, London, 1978.
هلنا شین‌دشتگل