اشتاین اشنایدر

اشتاین‌اشنایدر \eštāyn-ešnāyder\، موریتس (1816- 1907 م / 1231-1325 ق)، خاورشناسی آلمانی، دارای آثار گوناگون در زمینه‌های ادبیات عبری و عربی، مشهور به پدر کتاب‌شناسی یهودی.
او که فرزند یاکوب اشتاین‌اشنایدر (1781-1856 م)، پژوهشگر مطالعات تلمودی بود، در پروسنیتس در ایالت موراوی چک و اسلواکی زاده شد. تحصیلات ابتدایی را در زادگاهش گذراند و سپس، در کنار آموزش در مدرسه‌ای مسیحی، در رشتۀ موسیقی هم تحصیل کرد و تا پایان عمر در کنار کارهای دیگرش، به آن پرداخت (جودائیکا، XIX / 197). اشتاین‌اشنایدر در 1833 م برای ادامۀ تحصیل به پراگ رفت. او که تا آن زمان، به کمک معلم خصوصی، زبانهای فرانسوی و ایتالیایی را نیک آموخته بود، در پراگ به تدریس این زبانها پرداخت و خود نیز در 1836 م از دانش‌سرای مقدماتیِ عبری پراگ، دیپلم این زبان را گرفت و برای آموختن زبانهای سامی به وین رفت. در این شهر، آشنایی او با لئوپولد دوکس، علاقه‌اش را به مطالعۀ ادبیات سده‌های میانه و دست‌نوشته‌های عبری و کتاب‌شناسی ادبیات یهودی برانگیخت (همانجا؛ نیز نک‌ : فرهنگ ... ، 1 / 344؛ بروکهاوس، XVIII / 74؛ مایر، XXII / 512).

در 1839 م او نخست به لایپزیگ، و 6 ماه بعد به دانشگاه برلین رفت و تا 1841 م ــ که به پراگ بازگشت ــ از محضر استادان برجسته‌ای بهره گرفت که او را راهنمایی و تشویق کردند. در پراگ 3 سال به تدریس پرداخت و تلاشهایش برای کسب چند موقعیت، نافرجام ماند. از این‌رو، در 1845 م به دعوت یکی از دوستانش به برلین رفت و در کنار کارهایی چون تدریس خصوصی، و وعظ و خطابه، به ترجمۀ چند کتاب مقدماتی زبان عبری پرداخت ( فرهنگ، همانجا؛ جودائیکا، XIX / 197-198). در 1859 م نخستین شغل ثابتش را به‌دست آورد که دانشیاری زبان عبری بود و به مدت 48 سال، در این سمت تدریس کرد و در 1894 م هم به عنوان استادی دست یافت. از جملۀ مشهورترین شاگردان او در این دوران ایگناتس گلدسیهر، سولمون ششتر، یودا ماگنس و گئورگ کُهوت بودند (همان، XIX / 198). دیگر شغل او معاونت کتابخانۀ سلطنتی برلین بود که از 1869 م تا پایان عمر بدان اشتغال داشت (همان، نیز بروکهاوس، همانجاها).

آثار منتشرشدۀ اشتاین‌اشنایدر بیش از 400‘1 عنوان است. همچنان‌که از این عنوانها برمی‌آید، علاقۀ اصلی او بررسی روابط میان فرهنگهای یهودی و دیگر فرهنگها، به‌ویژه در سده‌های میانه بود. از این‌رو، وی عمر خود را وقف تهیۀ فهرست و کتاب‌شناسیهای موضوعی و نیز نگارش مقدمه بر تاریخ ادبیات و کتاب‌شناسیهای آثار یهودی کرد؛ «کتاب‌شناسی عبری» و «کتاب‌شناسی آثار نظری و عملی برای زبان عبری»، مهم‌ترین این آثارند (نک‌ : کهوت، سراسر اثر). او از این راه به پژوهش در تاریخ فلسفه و به‌ویژه پزشکی، علوم و ریاضیات سده‌های میانه گرایش یافت و آثاری نیز در این زمینه‌ها و حتى دربارۀ ادبیات عربی و تاریخ فرهنگ در دورۀ یادشده نگاشت. «شرح نظریۀ فلسفی افلاطون در نزد اعراب» (1869 م)، «زندگی‌نامۀ فارابی، فیلسوف مسلمان، به همراه نگاهی به تاریخ دانش یونانی در نزد مسلمانان» (1869 م)، «ادبیات احتجاجی عربی‌زبان میان مسلمانان و مسیحیان و یهودیان» (1877 م)، «ترجمه‌های عربی از یونانی» (1897 م)، «ترجمه‌های اروپایی از نوشته‌های عربی» (1904-1905 م) و «ریاضی‌دانان و منجمان عرب» از جملۀ این آثارند ( فرهنگ، 1 / 344-346؛ جودائیکا، XIX / 198-199). در جشن‌نامه‌ای که به مناسبت 80 سالگی اشتاین‌اشنایدر در 1896 م انتشار یافت، فهرستی از آثار منتشرشدۀ او تا آن زمان آمده است (کهوت، 8-29).

مآخذ

فرهنگ خاورشناسان، تهران، 1376 ش؛
نیز:

Brockhaus, 1973;
Judaica ;
Kohut, G. A., «A Bibliography of the Writings of Professor Dr. Moritz Steinschneider», Festschrift zum achtzigsten Geburtstage Moritz Steinschneider's, Leipzig, 1896;
Meyer.

عسکر بهرامی