اسلوتر

اِسلوتِر \ [e]sluter\ ، کلاوس (یا کلاس؛ ح 1340 یا 1350- 1405 یا 1406م/ ح 740 یا 750- 808 ق)، پیکرتراش هلندی. او به خدمت دوکِ بورگونْی در فرانسه درآمد و بیشتر آثارش را در آنجا پدید آورد. اسلوتر، که از استادان سبک کهن هلندی در پیکرتراشی بود، در شیوۀ کار خود از سلیقۀ فرانسویِ زمانه فراتر رفت و پیکره‌های تاریخی را نه با زیبایی آرمان‌گرایانه، بلکه با چهره‌هایی واقعی، همراه با فرمهایی طبیعت‌گرایانه (ناتورالیستی) آفرید. از سوی دیگر، در آثار او شُکوه و معنویت در واقع‌گرایی (رئالیسم) دمیده‌شده است. اسلوتر نخستین استاد ساخت پیکره‌های یادمانیِ سنگی در شمال اروپا بود. او هم بر پیکرتراشان و هم بر نقاشان اروپای شمالی در سدۀ 15م تأثیری ژرف نهاد.
آثار اسلوتر بیش از خود او و زندگی‌اش شناخته شده است. او احتمالاً در شهر هارلِم در هلند زاده شد و در بروکسل، به‌عنوان سنگ‌تراش و سنگ‌کار، و سپس پیکرتراش، به کار پرداخت. اسلوتر احتمالاً در زمان خود در مناطق برابانت و فلاندر (بلژیک کنونی) شهرتی یافته بود. بر پایۀ اسناد بایگانی دوک‌نشین بورگونی، او در 1385م به خدمت فیلیپ دوم (ملقب به بی‌باک)، دوکِ بورگونی، درآمد که در آن زمان، فرمانروای هلند و نایب‌السلطنۀ فرانسه نیز بود.
همۀ آثار برجامانده از اسلوتر برای فیلیپ، و به‌ویژه در دِیرِ شانمُل در شهر دیژون، ساخته شده‌اند. فیلیپ در 1383م این دیر را، به‌عنوان آرامگاه دوکهای بورگونی، بنیاد نهاد. در آغاز، کار ساخت تندیسهای دیر بر عهدۀ ژان دو مارویل، پیکرتراش فلاندری و سرپرست پیکرتراشان دربار بورگونی، بود و اسلوتر زیردست او کار می‌کرد. اسلوتر پس از مرگ مارویل در 1389م، جانشین او شد.
دو مجموعه تندیس از آثار اسلوتر هنوز در این دِیر برجاست. مجموعۀ نخست (پایان ساخت در 1397م) عبارت است از پیکره‌های دوک و همسرش به‌همراه قدیس یوحنای تعمیددهنده و قدیس کاترین، در دو سوی تندیس «مریم عذرا و کودک» که روی دیوار پیرامون درِ ورودی نمازخانه جای دارند. ساخت این مجموعه را مارویل آغاز کرده بود، اما اسلوتر پس از آنکه جانشین او شد، احتمالاً طراحی پیکره‌ها را تغییر داد و ساخت آنها را به انجام رساند. این پیکره‌ها کاملاً از معماری بنا مستقل‌اند، اما با یکدیگر هماهنگی دارند و مجموعه‌ای پیوسته به‌شمار می‌روند.
مجموعه‌پیکرۀ دوم، معروف به «چشمۀ موسیٰ»، شاهکار اسلوتر، و مجموعه‌ای از بهترین تندیسها در همۀ دورانهاست. این مجموعه دربرگیرندۀ پیکره‌های شش‌گانۀ انبیای عهد قدیم از سنگ و در اندازۀ طبیعی است که پیرامون یک پایۀ تندیس شش‌وجهی، تراشیده شده‌اند. تندیس به صلیب کشیده شدن مسیح، که روی این پایه قرار داشته، اکنون از میان رفته، و تنها بخشهایی از آن برجا مانده است. این پایه به‌همراه تندیس اصلی استعاره‌ای از «چشمۀ زندگانی» بوده، و پس از نابودی تندیس اصلی، «چشمۀ موسیٰ» نام گرفته است. پیکره‌های شش‌گانه عبارت‌اند از موسیٰ، داوود، اِرمیا، زکریا، دانیال و اِشَعیا که طومار یا کتابی در دست دارند. پیکره‌ها به شکل بی‌سابقه‌ای واقع‌گرایانه ساخته شده‌اند و تأثیر روان‌شناختی ژرفی بر بیننده می‌نهند. بالای سر آنها، در گوشه‌های شش‌وجهی، تندیس فرشته‌هایی با بالهای گشوده جای دارد که صفحۀ پایۀ تندیس مسیح مصلوب را بر دوش دارند و زیر پایشان ستونهایی ظریف قرار دارد. این پیکره‌ها در اصل، شاید به‌سبب خواست اسلوتر در هرچه واقع‌گرایانه‌تر بودن آنها، رنگ‌آمیزی شده بودند.

«چشمۀ موسیٰ» تنها اثر اسلوتر است که همۀ مراحل ساخت آن، از طراحی تا اجرا، به دست خود او انجام یافت. ساخت این اثر از 1395 تا 1403م به درازا کشید. اسلوتر در 1396م خواهرزاده‌اش، کلاوس دِ وِروه را به همراه گروهی از پیکرتراشان، برای کمک در ساخت سفارشهای فراوان دوک، از بروکسل نزد خود آورد. دِ وروه در ساخت «چشمۀ موسیٰ» نیز دستیار اسلوتر بود.
دیگر شاهکار اسلوتر تابوت سنگی فیلیپ بی‌باک است که در 1404-1406م ساخته شده است و اکنون در موزۀ هنرهای زیبای دیژون جای دارد. این تابوت از مرمر سپید، مرمر سیاه و رخام ساخته شده است. روی آن، تندیس خفتۀ فیلیپ قرار دارد که دو فرشته در دو سوی سرش نشسته‌اند و شیری زیر پایش لمیده است. این تندیسها رنگ‌آمیزی و زراندود شده‌اند. تندیس فیلیپ در زمان انقلاب فرانسه تخریب، و بعدها بازسازی شد. گرداگرد تابوت، ردیفی از 40 پیکرۀ کوچک (به بلندی 40 سانتی‌متر) از مویه‌کنندگان از جنس رخام ساخته شده است که بیشترشان هنوز در جای خود قرار دارند. این پیکره‌ها هویتی مستقل دارند و چهرۀ هیچ‌یک از آنها مانند هم نیست. ساخت این تابوت را ژان دو مارویل آغاز کرده بود و کلاوس د وروه، دستیار و جانشین اسلوتر، آن را به پایان رساند. این تابوت، و به‌ویژه ردیف تندیسهای مویه‌کنندگان آن، الگوی تابوتهای بسیاری شد که بعدها کلاوس د وروه، خوان دِ لا اوئِرتا و دیگران در فرانسه و خارج از آن ساختند.
هرچند اسلوتر هنرمندی از سده‌های میانه (قرون وسطى) بود، فردیت چهره‌های دوران نوزایی (رنسانس) را داشت. او از بنیادگذاران مکتب هنریِ بورگونی دانسته می‌شود. شیوۀ واقع‌گرایانه و در همان حال، پراحساس او این مکتب را به مرحلۀ گذار از سبک گوتیک بین‌المللیِ پسین (متأخر) به سبک نوزایی تبدیل کرد. از ویژگیهای کارهای او شیوۀ نشان دادن حالت پارچه، و احساسات ژرف در چهرۀ تندیسهاست.

مآخذ

BBEA;
CE, 6th edition;
CODAA;
DA;
EA, 2006;
EB, 2010;
EWA;
GLE ;
ME, 2009;
OCA;
YDAA.
بخش هنر و معماری جهان