اسلامیه

اسلامیه \ eslāmiy[y]e\ ، هفته‌نامه‌ای مشروطه‌خواه که در 1324ق/ 1906-1907م در تبریز، به شیوۀ چاپ سنگی منتشر می‌شد.
مدیر و سردبیر این نشریه، ابوالقاسم ضیاء‌العلما، فرزند شمس‌العلما، افزون بر تبحر در علوم قدیم، با برخی از زبانهای اروپایی، مانند روسی، فرانسوی و انگلیسی، آشنایی داشت و حتى علوم جدید را به طلاب دینی تدریس می‌کرد. او از نخستین کسانی بود که به مجاهدان نهضت مشروطیت پیوست و در بیشتر رویدادها، ازجمله تحصن در کنسولگری انگلستان (29 رجب 1324ق/ 18 دسامبر 1906م) و جنگ با مستبدان (به‌ویژه در سالهای 1326 و 1327ق) مستقیماً شرکت جست. ضیاء‌العلما در طول انقلاب مشروطیت، رئیس عدلیۀ تبریز و عضو انجمن معارف این شهر بود و پس از آن به ریاست کل محاکم استیناف برگزیده شد. سرانجام، روسها او را به همراه 7 تن دیگر، ازجمله ثقة‌الاسلام تبریزی (ه‌ م)، در محرم 1330/ ژانویۀ 1912 در تبریز به دار آویختند (کسروی، تاریخ هیجده‌ساله، 320، تاریخ مشروطه، 263؛ براون، نامه‌هایی...، 208- 209، تاریخ...، 211-212؛ صدرهاشمی، 170).
ضیاء‌العلما آثاری از خود بر جای نهاده است که از آن جمله باید به سرگذشت فریگات و نیز ترجمۀ چند اثر حقوقی از فرانسوی به فارسی اشاره کرد (براون، نامه‌هایی، 208). او در حوزۀ روزنامه‌نگاری نیز به انتشار چند نشریه، ازجمله اتحاد، مصباح و اسلامیه، دست زده است (نک‌ : کهن، 69؛ پروین، 544-545) که اسلامیه از مهم‌ترین آنها به شمار می‌آید. اطلاعات پراکنده‌ای از انگیزۀ چاپ این نشریه در دست است؛ ازجمله محمدعلی تربیت (به نقل از براون، تاریخ، 211) اندیشۀ انتشار آن را محصول رایزنی خویش و ضیاء‌العلما در زمان تحصن در کنسولگری انگلستان می‌داند. میرزا علی ثقة‌الاسلام نام‌گذاری اسلامیه را به خود نسبت داده است که خواهان کسب امتیاز درج وقایع تهران به نقل از روزنامۀ مجلس در این نشریه شده بود (تبریزی، 34).
به نظر می‌رسد که دورۀ انتشار اسلامیه چندان طولانی نبوده، زیـرا بیش از چنـد شماره از آن دیـده نشده است. کسروی (نک‌ : تاریخ هیجده‌ساله، همان‌جا) تنها تا شمارۀ پنجم آن را دیده بوده است، اما برخی دیگر، از شمارۀ هشتم آن (مورخ 29 ربیع‌الاول 1325ق/ 13مۀ 1907م) نیز خبر داده‌اند (نک‌ : پروین، 544؛ تربیت، 377؛ صدرهاشمی، همان‌جا). پروین (همان‌جا) می‌افزاید: سرمقالۀ این شماره نشان می‌دهد که اولاً روزنامه پس از تأخیری طولانی انتشار یافته، ثانیاً سردبیر آن میرزا محمدخان معرفی شده است. او احتمال می‌دهد که از شمارۀ هشتم، مدیریت این نشریه به شخص دیگری واگذار شده باشد. به نظر او، معلوم نیست که این شماره آخرین شمارۀ اسلامیه بوده باشد.

مآخذ

براون، ادوارد، تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دورۀ مشروطیت، به‌کوشش و ترجمۀ محمد عباسی، انتشارات کانون معرفت، تهران، بی‌تا، ج 2؛
همو، نامه‌هایی از تبریز، ترجمۀ حسن جوادی، تهران، 1361ش؛
پروین، ناصرالدین، تاریخ روزنامه‌نگاری ایرانیان و دیگر پارسی‌نویسان، تهران، 1377-1379ش، ج 2؛
تبریزی، فضلعلی بحران دموکراسی در مجلس اول (خاطرات و نـامه‌های خصوصی میرزا فضلعلی آقای تبریزی)، به‌کوشش غلامحسین میرزاصالح، تهران، 1372ش؛
تربیت، محمدعلی، رجال آذربایجان، به‌کوشش غلامرضا طباطبایی مجد، نشر ابو، تبریز، بی‌تا؛
صدرهاشمی، محمد، تاریخ جراید و مجلات ایران، اصفهان، 1363ش، ج 1؛
کسروی، تاریخ مشروطه، ج 1؛
همو، تاریخ هیجده‌ساله؛
کهن، گوئل، تاریخ سانسور در مطبوعات ایران، تهران، 1360-1362ش، ج 2.

علی میرانصاری