اسکی

اِسکی \ eski\ ، سرگرمی، ورزش و شیوه‌ای برای حمل و نقل که عبارت است از حرکت روی برف با بهره‌گیری از یک جفت تیغۀ دراز و هموار، به نام «چوب اسکی»، که به کفش یا پوتین متصل می‌شوند.

تاریخ

کهن‌ترین چوبهای اسکی در باتلاقهای سوئد و فنلاند یافت شده، و احتمالاً متعلق به 4 هزار تا 5 هزار سال پیش است. برخی از چوب اسکیهای نخستین کوتاه و پهن بودند و به کفش مخصوص برف شباهت بیشتری داشتند تا به چوب اسکیهای بلند و باریک. روی صخره‌ای در نروژ، در نزدیکی مدار قطب شمال، تصویر دو انسان با چوب اسکی کنده‌کاری شده است که به دو هزار سال پیش از میلاد تعلق دارد. در شمال چین نیز آثاری از اسکی کردن در سدۀ 7م بر جا مانده است. وایکینگها در سده‌های 10 و 11م از چوبهای اسکی استفاده می‌کرده‌اند و چندی پس از آن، لاپلَندیها بر روی این چوبها به شکار می‌پرداخته‌اند.
چوبهای اسکی در آغاز برای حمل و نقل استفاده می‌شدند و هنوز هم در مناطق روستایی نروژ، سوئد، فنلاند و برخی کشورهای اروپای شرقی برای سفر به کار می‌روند. نروژیها پیش از نبرد اُسلو (1200م)، برای شناسایی مواضع دشمن از اسکی بهره بردند و از سدۀ 15 تا 17م، در فنلاند، نروژ، لهستان، روسیه و سوئد، از اسکی در جنگ استفاده می‌شد. در مکانهای کوهستانی و برف‌گیر استفاده از اسکی برای گشت‌زنی و شناسایی و دیگر اهداف نظامی سودمند است. هنوز نیز یگانهای پیاده‌نظام اسکی‌باز به‌منظور حملۀ غافلگیرکننده به اهداف کوچک وجود دارند. احتمالاً اسکی‌بازی برای سرگرمی هم وجود داشته است، به‌ویژه اسکی صحرانوردی که بی‌گمان برگرفته از کاربرد اسکی برای حمل و نقل بوده است.

1. اسکی صحرانوردی، از رشته‌های اسکی شمالی (نُردیک).
2. پرش و چرخش در هوا، از رشته‌های اسکی آزاد.
3. اسکی مارپیچ (اِسلالوم)، از رشته‌های اسکی آلپی (آلپاین).
4. ورزش اسنوبورد.
5. پرش با اسکی، از رشته‌های اسکی شمالی.
6. بالا: لوازم اسکی آلپی؛ پایین: لوازم اسکی شمالی.

ورزش اسکی

مسابقه‌های اسکی به سه شیوۀ شمالی (نُردیک)، آلپی (آلپایْن) و آزاد تقسیم می‌شود. مسابقه‌های اسکی شمالی شامل اسکی صحرانوردی و پرشِ با اسکی، و مسابقه‌های اسکی آلپی شامل اسکی سرعت و اسکی مارپیچ (اِسلالوم) است. در اسکی آزاد، که جدیدترین شیوۀ این ورزش است، بیشتر به آکروبات بازی توجه می‌شود و مسابقه‌های آن عبارت‌اند از حرکتهای موزون و نمایشی (آکرو یا باله)، پرش و چرخش در هوا و گذشتن از پستی و بلندیهای پی‌درپی کوه.
مسابقه‌های سالانۀ اسکی شمالی، در رشته‌های اسکی صحرانوردی و پرشِ اسکی، از 1892م در نزدیکی اسلو در نروژ برگزار می‌شد.
اسکی آلپی نخست در اروپا و ایالات متحده در سدۀ 20م رایج شد و سپس به استرالیا، نیوزیلند و کوههای آند در آمریکای جنوبی راه یافت. پس از جنگ جهانی دوم، این ورزش در بسیاری از کشورها در شمال آفریقا، بالکان، آسیا و ازجمله در ایران نیز گسترش یافت.
در آغاز، چوب اسکی را از چوب یک‌تکه می‌ساختند، ولی از دهۀ 1930م از ساختارهای چندلایه نیز استفاده شد. از دهۀ 1950م با ساخت سطح زیرین چوبهای اسکی از جنس پلاستیک، دوام این چوبها و نیز سرعت اسکی‌بازان افزایش یافت. از آغاز دهۀ 1990م، جنس چوبهای اسکی به‌طور معمول ترکیبی است از چوب و اسفنج که با فایبِرگلاس پوشیده شده است، آلومینیم، تیتانیم یا کربن برای مقاومت بیشتر، و کفی از جنس پلاستیک.
در سدۀ 19م، نورهیم نروژی چوب اسکیهایی طراحی کرد که کناره‌هایشان به طرف داخل خم شده بود و این الگوی همۀ چوب اسکیهای امروزی شد. از دهۀ 1990م چوب اسکیهای سَهمی‌شکل بسیار رواج یافتند. شکل ویژۀ این چوبها که ابتدا و انتهایشان پهن‌تر از میانۀ آنهاست، به اسکی‌بازان تازه‌کار و نیمه‌ماهر امکان می‌دهد که پیمودن پیچهای دشوار را به‌سرعت فراگیرند.

سازمان

نخستین باشگاه اسکی در 1861م در نروژ پدید آمد. در 1924م فدراسیون بین‌المللی اسکی، به‌عنوان سازمان اداره‌کنندۀ امور اسکی در سطح جهانی، بنیاد گذارده شد. این فدراسیون مسابقه‌های اسکی قهرمانی جهان را در هر سه شیوۀ شمالی، آلپی و آزاد برگزار می‌کند، ولی برگزاری مسابقه‌های جام جهانی اسکی در دست بخش خصوصی است. شیوۀ شمالی از 1924م، شیوۀ آلپی از 1936م و شیوۀ آزاد، به‌تدریج از 1988 تا 1994م وارد بازیهای المپیک زمستانی شدند.
از دیگر گونه‌های ورزش اسکی، اسنوبورد است که در دهۀ 1960م با الگوبرداری از تختۀ موج‌سواری و تخته‌اسکیت پدید آمد، اما رواج آن از اواخر دهۀ 1980م بود، تا آنجا که در 1998م جواز حضور در بازیهای المپیک را گرفت. ورزش اسکی بورد نیز در اواخر دهۀ 1990م پدید آمد و در آن، از چوبهای اسکی کوتاه و پهن، بی‌کمک چوب‌دستی، استفاده می‌شود. امروزه ورزش اسنوکایت هم که ترکیبی است از کایت‌سواری، چتربازی و اسکی، رواج یافته است.

وسیله‌ها

انواع چوب اسکی از نظر طول با هم متفاوت‌اند. چوبهای اسکی آلپی برای مردان بزرگ‌سال، کمتر از 2 متر طول، و حدود 8 سانتی‌متر عرض دارند؛ چوبهای اسکی صحرانوردی اندکی درازتر و باریک‌تر، و چوبهای اسکی آزاد اندکی کوتاه‌تر از چوبهای اسکی آلپی‌اند. همۀ انواع چوب اسکی نوکی تیز و خمیده به طرف بالا دارند که معمولاً کمی پهن‌تر از تهِ مستطیل‌شکل آنهاست. ضخیم‌ترین بخش چوب اسکی در وسط آن، یعنی زیر پای اسکی‌باز، و نازک‌ترین بخش این چوب درست پیش از دو سر آن قرار دارد. چوبهای اسکی را با قوسی اندک می‌سازند تا وزن اسکی‌باز در امتداد طول چوب اسکی توزیع شود. کف چوبهای اسکی آلپی دارای شیاری کم‌عمق در بخش میانی است که در طول چوب اسکی امتداد دارد تا آن را در جهت حرکتش ثابت نگاه دارد. این چوب اسکیها لبه‌های فولادی تیزی دارند که یخ یا برف کوبیده را می‌بُرَد و پیش می‌رود. چوب اسکی ویژۀ پرش با حدود 6/ 2 متر طول، پهن‌تر، ضخیم‌تر و سنگین‌تر از چوب اسکی سرعت است و به‌طور معمول، لبه‌های فولادی ندارد و کف آن دارای 3 شیار است. چوب اسکی صحرانوردی باریک‌تر، و بسیار سبک‌تر از چوب اسکی آلپی است.
کفشها (پوتینها)ی پلاستیکی چسبان و سنگین اسکی با چند بَست (فیکساتور) که درصورت افتادن اسکی‌باز، به‌سادگی باز می‌شوند، محکم به چوب اسکی بسته می‌شوند. کفشهای ویژۀ شیوه‌های آلپی و آزاد پاشنه‌های مسطح و محکمی دارند تا اسکی‌باز بتواند چوبهای اسکی را به‌دقت هدایت کند. کفشهایی سبک‌تر و نرم‌تر، با بستهایی که به اسکی‌باز امکان می‌دهند هنگام اسکی‌کردن، پاشنۀ پایش را بلند کند، در پرشِ اسکی و اسکی صحرانوردی به کار می‌روند.
چوب‌دستیِ اسکی (باتون) میله‌ای فلزی و توخالی است که اسکی‌باز یک جفت از آن را در دست می‌گیرد. این چوب‌دستیها در اسکی آلپی حدود 120 سانتی‌متر طول دارند. در اسکی صحرانوردی، چوب‌دستیها بلندتر و سبک‌ترند و اسکی‌باز به کمک آنها در زمین مسطح یا سربالایی، خود را به پیش می‌راند. این چوب‌دستیها هنگام حرکت در سراشیبی و پیچها نیز به حفظ تعادل اسکی‌باز کمک می‌کنند. بالای هر چوب‌دستی بندی هست که به دور مچ دست اسکی‌باز بسته می‌شود تا هنگام افتادن او، از گم شدن چوب‌دستی جلوگیری کند. در پایین چوب‌دستی نیز حلقه یا چرخی وجود دارد که جلوی فرو رفتن آن در عمق برف را می‌گیرد.
افزون بر اسکی روی برف، ورزشهای اسکی روی چمن و اسکی روی آب نیز وجود دارد. اسکی روی چمن به کمک چوب اسکیهای چرخ‌دار ویژه انجام می‌شود و در اسکی روی آب، ورزش‌کار به کمک طنابی که قایقی آن را می‌کشد، روی آب اسکی می‌کند.

اسکی در ایران

روایتهایی از کاربرد گونه‌هایی از چوب اسکی در نواحی کوهستانی و برف‌گیر ایران، پیش از آشنایی با اسکی اروپایی، وجود دارد؛ اما ورزش اسکی و چوبهای اسکی جدید در دهۀ 1280ش از اروپا وارد ایران شد.
فدراسیون اسکی ایران در 1323ش بنیاد نهاده شد و در 1334ش رسماً به عضویت فدراسیون جهانی اسکی درآمد. این فدراسیون در رشته‌های آلپاین، صحرانوردی، اسنوبُرد، سبک آزاد و اسکی روی چمن فعالیت دارد. ادارۀ کلاسهای آموزشی در رده‌های گوناگون سنی و حرفه‌ای، تربیت مربی و داور، پزشکی ورزشی در ارتباط با مسائل ورزش اسکی، تأسیس پیستهای اسکی در کشور و برگزاری مسابقه‌های کشوری و بین‌المللی ازجمله فعالیتهای این فدراسیون است.

معروف‌ترین پیستهای اسکی ایران عبارت‌اند از آبعلی (نخستین پیست اسکی ایران)، دیزین (بین‌المللی)، شمشک (بین‌المللی)، دربندسر، سهند، کوهرنگ، زنجان، بیجار، دنا و همدان.

مآخذ

پایگاه اینترنتی فدراسیون اسکی ایران (آبان 1389)؛
نیز:

CE, 6th edition;
EA, 2006;
EB, 2008;
ME, 2008.
بخش ورزش