اسکو، ینس

اِسکو \ [e]sko(w)\ ، یِنس کـریستیـان (ز 1918م/ 1297ش)، زیست‌فیزیک‌دان و شیمی‌دان دانمارکی. او در 1997م، همراه با پُل بویِر، زیست‌شیمی‌دان آمریکایی، و جان واکِر، شیمی‌دان انگلیسی، به‌سبب یافتن آنزیمی به‌نام سدیم ـ پتاسیم آدِنوزین تری‌فُسفاتاز (آدنوزین تری‌فسفاتازِ فعال‌شده با یونهای مثبت سدیم و پتاسیم)، جایزۀ نوبل شیمی را دریافت کرد. آنزیم یادشده، که در غشای پلاسمایی سلولهای جانوری یافت می‌شود، مانند تلمبه‌ای، یونهای سدیم (Na+) و پتاسیم (K+) را بین درون و بیرون سلول، جابه‌جا می‌کند.
اسکو در شهر لِمویگ در دانمارک زاده شد. او در 1944م در رشتۀ پزشکی از دانشگاه کپنهاگ فارغ‌التحصیل شد. در 1954م دکتری تخصصی خود را از دانشگاه اُرهوس دریافت کرد و تا هنگام بازنشستگی در 1988م، در آنجا به تدریس پرداخت. پژوهش وی دربارۀ آنزیمهای حامل یون برپایۀ کار دو دانشمند انگلیسی به‌نامهای سِر اَلِن هاجکین و ریچارد کِینز بود که جابه‌جایی سدیم و پتاسیم را در سلولهای عصبی، پس‌از تحریک این سلولها، بررسی می‌کردند. این دو دریافته بودند که براثر فعال شدن سلول عصبی، یونهای سدیم، که در بیرون از سلول فراوان‌ترند، به درون سلول سرازیر می‌شوند. غلظت سدیم در سلول هنگامی به حالت نخست برمی‌گردد که این یونها به بیرون غشای سلول بازگردند. این فرایند نیازمند انرژی است، زیرا انتقال یونها برخلاف شیب غلظت (از ناحیه‌ای با غلظت کم به ناحیه‌ای با غلظت زیاد) صورت می‌گیرد. گمان می‌رفت که این انرژی را مولکولهای آدنوزین تری‌فسفات (آ ت پ) فراهم می‌کنند.
در اواخر دهۀ 1950م، اسکو به این نتیجه رسید که یک آنزیمْ عامل انتقال مولکولها از میان غشای سلولی است. پژوهش وی دربارۀ غشاهای سلولهای عصبی خرچنگها به کشف آنزیم سدیم ـ پتاسیم آدنوزین تری‌فسفاتاز انجامید. این آنزیم که به غشای سلول پیوسته است، ازسوی پتاسیمِ برون‌سلولی و سدیمِ درون‌سلولی فعال می‌شود. آنزیم یادشده جریان یونهای سدیم را از درون سلول به بیرون، و جریان یونهای پتاسیم را از بیرون به درون سلول برقرار می‌کند؛ درنتیجه، غلظت پتاسیم درون‌سلولی نسبت به محیط بیرون سلول بالا می‌رود و غلظت سدیم درون‌سلولی پایین می‌ماند. کار اسکو به یافتن آنزیمهای مشابهِ دارای آدنوزین تری‌فسفاتاز انجامید، ازجمله آنزیمی که به‌صورت تلمبه‌ای یونی، انقباض ماهیچه‌ها را کنترل می‌کند.

مآخذ

CE, 6th edition;
EB, 2010;
ME, 2008.
بخش علوم زیستی