اسکربوت

اِسکُـربـوت \ [e]skorbut\ (واژۀ فـرانسـوی)، یـکـی از کهن‌ترین اختلالهای تغذیه‌ای انسان که ناشی از کمبود ویتامین‌ث (آسکوربیک اسید) در جیرۀ (رژیم) غذایی است. این ویتامین در بسیاری از میوه‌ها و سبزیهای تازه، به‌ویژه در مرکبات، توت‌فرنگی، سیب‌زمینی، گوجه‌فرنگی و فلفل‌سبز، وجود دارد. ویتامین‌ث در تشکیل کُلاژِن (عنصری از بافتهای سالم بدن) اهمیت دارد و کمبود آن در ساخت بافت طبیعی اِشکالهایی پدید می‌آورد. این اشکالها، که تظاهرات بالینی اسکربوت را می‌سازند، عبارت‌اند از افزایش شکنندگی مویرگها، و رسوب مواد سیمانی به‌صورت ناقص در میان سلولها. مشخصه‌های بیماری اسکربوت عبارت‌اند از تورم لثه‌ها و خون‌ریزی از آنها، شل شدن دندانها، سفتی و درد مفصلها، خون‌ریزی زیرپوستی و خون‌ریزی در بافتهای عمقی، کند شدن بهبود زخمها و کم‌خونی.
انسان به‌سبب نداشتن آنزیمهای مسئول سنتز آسکوربیک اسید، همچون خوکچه‌های هندی و میمونها، مستعد این بیماری است. از آنجا که ذخایر آسکوربیک اسید بدن به‌سرعت از دست می‌روند، مصرف روزانۀ غذاهای حاوی آن ضروری است.
گزارشهایی از آنچه احتمالاً اسکربوت بوده است، در متنهای کهن، و نیز گزارشهای روشن و دقیقی از این بیماری در یادداشتهای جنگهای صلیبی در سده‌های میانه به چشم می‌خورد. بعداً، در اواخر سدۀ 15م، اسکربوت به مهم‌ترین عامل ناتوانی جسمانی و مرگ‌ومیر میان ملوانان در سفرهای دریایی بلندمدت تبدیل شد. تا 1753م هنوز رابطۀ اسکربوت با جیرۀ غذایی مشخص نشده بود و مفهوم بیماریهای ناشی از کمبود مواد غذایی برای نخستین‌بار زمانی پدید آمد که جِیمز لیند، جراح اسکاتلندی نیروی دریایی بریتانیا، نشان داد که می‌توان با خوردن عصارۀ مرکبات، بیماری اسکربوت را درمان، یا از آن پیشگیری کرد. او با بهره‌گیری از تجربۀ صدها سالۀ دریانوردان هلندی در مصرف مرکبات در سفرهای دریایی، و با آزمایشهایی که انجام داد، به این نتیجه رسید.
اکنون موارد شدید و آشکار کمبود ویتامین‌ث نسبتاً نادر است؛ چنین مواردی ممکن است هنوز در برخی از افراد دیده شود، از جمله سالخوردگانی که رژیم غذایی محدودی دارند، و نیز نوزادانی که از شیر خشک یا فراورده‌های جانشین شیر تغذیه می‌کنند و آب مرکبات یا ویتامین‌ث به‌عنوان مکمل به آنها داده نمی‌شود. نشانه‌های ویژۀ اسکربوت کودکان (بیماری بارلو) شامل تورم و درد هنگام خم کردن پاها، و ضایعاتی در استخوانهای در حال رشد است.
روش معمول درمان اسکربوت تجویز ویتامین‌ث است. حتى در موارد کمبود شدید ویتامین‌ث، مصرف روزانه 100 میلی‌گرم از این ویتامین در بزرگ‌سالان، و 10 تا 25 میلی‌گرم در نوزادان و کودکان، همراه با جیرۀ غذایی متعادل، طی چندین روز این بیماری را درمان می‌کند.

مآخذ

CE, 6th edition;
EA, 2006;
EB, 2010;
ME, 2005.
بخش علوم پزشکی