اسکاف

اِسکاف \ eskāf\ ، ناحیه‌ای نزدیک رود نهروان، میان بغداد و واسط، در عراق کنونی. ابن‌خردادبه اسکاف و نهروان سُفلا را یکی از طسوجهای (بخشهای) پنج‌گانۀ استان «بازیجان خسرو» در خاور دجله برمی‌شمارد (ص 6) و قدامة‌ بن ‌جعفر این استان را «اَرندین کِرد» نامیده است (ص 235؛ نیز نک‌ : لسترینج، 80).
اسکاف به دو بخش عُلیا و سُفلا تقسیم می‌شد (ابن‌فقیه، 210؛ مقدسی، 37). در برخی منابع، اسکاف علیا به سبب آنکه بسیاری از بنی‌جُنَید در آنجا اقامت داشتند، اسکافِ بنی‌جنید خوانده شده است (ابن‌خردادبه، 6-7؛ مسعودی، 53؛ ابن‌حوقل، 233؛ حدودالعالم، 152؛ یاقوت، المشترک، 23). رود نهروان پس از آبیاری زمینهای بغداد، از کنار اسکاف می‌گذشت و سپس در ناحیۀ جَرجَرایا به دجله می‌ریخت (مسعودی، همان‌جا؛ اصطخری، 60). به گفتۀ یاقوت، در روزگار سلجوقیان، با از میان رفتن نهروان، اسکاف نیز از میان رفت (بلدان، 252)، هر چند ویرانه‌های آن مدتها پابرجا بود.
اسکاف خاستگاه دانشمندان بسیاری، از جمله گروهی از محدثان بود (سمعانی، 234- 235). از نامدارترین این کسان می‌توان به ابوجعفر اسکافی (نک‌ : ه‌ د، اسکافی، ابوجعفر)، متکلم معتزلی سدۀ 3ق، ابوالقاسم علی بن محمد اسکافی نیشابوری (نک‌ : ه‌ د، اسکافی، ابوالقاسم)، دبیر آل سامان، و ابوحنیفۀ اسکافی (ه‌ م)، شاعر، ادیب و فقیه سدۀ 5ق، اشاره کرد.

مآخذ

ابن‌حوقل، محمد، صورة‌الارض، به‌کوشش یوهانس هندریک کرامرس، لیدن، 1938-1939م، ج 1؛
ابن‌خردادبه، عبیدالله، المسالک و الممالک، به‌کوشش دخویه، لیدن، 1889م؛
ابن‌فقیه، احمد، مختصر کتاب البلدان، به‌کوشش دخویه، لیدن، 1302ق/ 1885م (ب چ، 1967م)؛
اصطخری، ابراهیم بن محمد، المسالک و الممالک، به‌کوشش محمد جابر عبدالعال حینی و محمد شفیق غربال، بی‌جا، 1381ق/ 1961م؛
حدودالعالم، چ ستوده؛
سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، دائرة‌المعارف العثمانیة، حیدرآباد دکن، 1382-1402ق/ 1962-1982م، ج 1؛
قدامة ابن‌جعفر، «الخراج»، همراه المسالک و الممالکِ ابن خردادبه (نک‌ : هم‌ ‌)؛
مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الاشراف، به‌کوشش دخویه، لیدن، 1894م (ب چ فرانکفورت، 1992م)؛
مقدسی، محمد بن احمد، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، به‌کوشش محمد مخزوم، بیروت، 1408ق/ 1987م؛
یاقوت، بلدان، ج 1؛
همو، المشترک وضعا و المفترق صقعا، به‌کوشش فردیناند ووستنفلد، گوتینگن، 1846م؛
نیز:

Le Strange, LEC.
مژگان نظامی (دبا)