اسرروشنی

اَسَرروشَنی \ asar-rowšani\ ، هفتمین‌ طبقۀ ‌آسمان ‌در باورهای زردشتی. صورت اوستایی این واژه مرکب از «اَسَر»، متشکل از پیشوند نفی «اَ» و «سَر» (نیبرگ، 31)، به‌معنی ‌بی‌سر و بی‌پایان، و ریشۀ‌ «رَئوخشنه»، به ‌معنی ‌روشنایی‌ (بارتولمه، 1488) ‌است. در بندهش، ‌روشنی ‌بی‌کران به ‌آنچه فراز‌پایه است و به‌ سر نمی‌رسد (ص‌33)، و نیز سر آسمان به آن پیوسته (ص 40)، تعریف شده است.
روشنی بی‌کران یکی از 7 نادیدنی و ناگرفتنی است (همان، 125) که نشیمنگاه هرمزد است (همان، 124)، و گاهِ امشاسپندان نیز به آن پیوسته است (همان، 48؛ ارداویراف‌نامه، فصل 101، بند 1) و نظر به جایگاه برتر روشنی‌ ‌بی‌کران، حتى در آفرینش آدمی، مغز به روشنی ‌بی‌کران تشبیه شده است (بندهش، 123) و روان درون مغز، همچون جای هرمزد در روشنی بی‌کران است (همان، 124). هرمزد با نشستن در گاهِ روشنی، آفریدگان مینو و گیتی را می‌پاید (همان، 109). در گاهِ روشنی، گرودمان قرار دارد (روایت پهلوی، فصل 65، بند 1). روان دلیران و کیان و همۀ آنان که یشت کرده‌اند، آشتی‌خواهان و دوستان دینِ بهی، همه در آن روشنی‌ بی‌کران جای دارند ( ارداویراف‌نامه، فصل 14، بند‌های 8 و 9). هرمزد از روشنایی بی‌کران، آتش را آفریده است (بندهش، 39)، و درخششی که از آتش به چشم می‌خورد، نیز از آن است (همان، 48؛ روایت پهلوی، فصل 46، بند 22). اگر آتش را بیفروزند، روشنایی از آن برمی‌خیزد و به بالا می‌رود؛ چرا که به سوی بن خویش، که از آنجا آمده است، حرکت می‌کند (بندهش، 70). به همین سبب است که از در فرشکرد، آتش بزرگ از روشنی بیرون می‌آید و به همۀ زمین فروغ می‌افکند ( گزیده‌های...، فصل 35، بند 40).
هرمزد تن بی‌کران را نیز از روشنی‌ بی‌کران، و سپس همۀ آفریدگان را از تن بی‌کران آفریده (بندهش، 37)، و با اخگر آتشین خود، آسمان را از روشنی بی‌کران پدید آورده است (روایت پهلوی، فصل 46، بند 2). فرّۀ زردشت به شکل آتش از اسرروشنی فرود آمد، به آتش آمیخت و از آتش به تن دوغدو، مادر زردشت، راه یافت ( گزیده‌های، بخش 5، بند 1).

مآخذ

ارداویراف‌نامه، به‌کوشش فیلیپ ژینیو، ترجمۀ ژاله آموزگار، تهران، 1372ش؛
بندهش، ترجمۀ مهرداد بهار، تهران، 1369ش؛
روایت پهلوی، ترجمۀ مهشید میرفخرایی، تهران، 1367ش؛
گزیده‌های زادسپرم، ترجمۀ محمدتقی راشدمحصل، تهران، 1366ش؛
نیز:

Bartholomae, AW ;
Nyberg, MP , vol. II.
شهلا آذری