آسدوادزادوریان

آسـدوادزادوریـان \ āsduādzāduriyān\ ، سِت‌ خان (د 1258ق/ 1842م)، از رجال روزگار فتحعلی شاه و از نزدیکان عباس‌میرزا، نایب‌السلطنه.
خانوادۀ ست از بازرگانان بوشهر بودند. او در 13سالگی برای ادامۀ تحصیل به هندوستان رفت (رائین، 52؛ رایت، 169) و در بمبئی تحصیل کرد. سپس مدتی در تجارت‌خانه‌ای به کار پرداخت و بعد به بوشهر بازگشت. سفیر انگلستان در ایران، که از راه بوشهر عازم تهران بود، او را استخدام کرد و با یکدیگر به تهران آمدند. ست مدتی بعد به تبریز، نزد عباس‌میرزا، نایب‌السلطنه، رفت و در دستگاه او به کار پرداخت و مورد اعتماد ولیعهد واقع شد (همو، 168) و لقب «خان» گرفت. ست‌خان‌، که او را صادق‌بیگ (یا صدیق‌بیک) نیز می‌گفتند، در 1225ق/ 1810م به لندن فرستاده شد (همان‌جا) و یک بار دیگر نیز به‌عنوان مترجم میرزا صالح شیرازی به لندن رفت (رابینو، 169). در 1233ق/ 1818م نیز به دستور عباس‌میرزا همراه رابرت کِر پورتِر، نقاش معروف انگلیسی، به باختر ایران و نیز میان‌رودان (بین‌النهرین) سفر کرد (رایت، 169). عباس‌میرزا به پاداش خدمات ست‌خان، نشان شیر و خورشید و امتیاز بهره‌برداری از معادن مس قراداغ آذربایجان را به او اهدا کرد (همان‌جا).
عباس‌میرزا که علاقۀ بسیار به گسترش و پیشرفت صنعت داشت، طی فرمانی به ست‌خان اجازه داد که صنعتگرانی از کشور انگلستان به ایران بیاورد (عباس‌میرزا، بش‌ ‌). ولیعهد طی فرمانی دیگر، معادن مس آذربایجان را برای مدت 21 سال به ست‌خان واگذار کرد (همان‌جا) که پس از استخراج، ده‌یک عواید آن را به دیوان بپردازد. ست‌خان به انگلستان سفر کرد و 2 معدن‌کار انگلیسی، و سپس 20 کارگر معدن‌کار یونانی را استخدام کرد و به ایران آورد (آلبویاجیان، 244) و با اسلوب جدید به کاوش پرداخت. پس از بهره‌برداری از معادن مس، دو عدد توپ 6پوندی تهیه کرد و به نظر محمدشاه رساند. در ازای آن، روستای شیخدر میانه را، که 500‘1 تومان مداخل داشت، به تیول، به ست‌خان واگذار کردند و تهیۀ 84 عراده توپ را نیز به مقاطعه به او دادند (محبوبی، 199).
پس از درگذشت عباس‌میرزا، نایب‌السلطنه، ست‌خان بزرگ‌ترین پشتیبان خود را از دست داد. وی که به کشف معادن جدید سخت علاقه‌مند شده بود، ثروت خود را در این راه از دست داد، به گونه‌ای که در پایان زندگی، اموالی در بساط نداشت (رایت، همان‌جا). او در تهران درگذشت.

مآخذ

رابینو، (یاسنت) لویی، دیپلماتها و کنسولهای ایران و انگلیس و...، ترجمۀ غلام‌حسین ‌میرزاصالح، تهران، 1363ش؛
رایت، دنیس، ایرانیان در میان انگلیسیها، ترجمۀ کریم امامی، تهران، 1368ش؛
رائین، اسماعیل، ایرانیان ارمنی، تهران، 1349ش؛
عباس‌میرزا قاجار، متن فرمانهای منتشرنشده، تصویرهای موجود نزد مؤلف مقاله؛
محبوبی اردکانی، حسین، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، تهران، 1370ش، ج 1؛
نیز:

Alboyajian, Arshak, «Gaghter depi Parskastan», Patmutiwn Hay gaghtakanutian, Cairo , 1955, vol. III.
آندرانیک هویان