بیل زنی

بیلْ‌زَنی، مراسمی محلی که در ایام محرم به‌ویژه در روز عاشورا در برخی از مناطق ایران اجرا می‌شود.
این مراسم بازسازی مصیبتی است که بر زنان طایفۀ بنی‌اسد رفت و آنها تا روز 13 محرم نتوانستند اجساد شهدای خود را دفن کنند، تا اینکه در این روز به خاک‌سپاری اجساد پرداختند.
یکی از عمده‌ترین مناطقی که در آن مراسم بیل‌زنی اجرا می‌شود، شهر خوسف در بیرجند است. در این شهر، مراسم بیل‌زنی همراه با نخل‌گردانی در عصر روز عاشورا برگزار می‌شود. برای برپایی این مراسم، در هر یک از دو هیئت شهر خوسف دو دستۀ 15نفری و در مجموع 4 دسته، تشکیل می‌شود. افراد، بیل در دست، دایره‌وار بیلهایشان را به طرف آسمان می‌برند و هر فرد در حال حرکت، به هوا می‌پَرَد، و همه با فریاد حیدرعلی، سرِ بیلها را بر هم می‌زنند. دسته‌ها با تشییع کجاوه‌هایی با عنوان نخل، و برهم زدن سرِ بیلها، همراه با نوحه‌خوانی و زنجیرزنی عزاداری می‌کنند. گروه دیگری از عزاداران نیز با حمل نخلی کوچک جلو نخل بزرگ و دسته‌های بیل‌زنی، سینه و زنجیر می‌زنند و به طرف محل موسوم به قتلگاه حرکت می‌کنند و نخل را در حال دویدن، به دور قتلگاه می‌گردانند. اهالی خوسف معتقدند اگر بیل نزنند، آن سال برای آنها سال خوبی نخواهد بود و به محصولات کشاورزی‌شان آسیب خواهد رسید («بیل‌زنی ... »، بش‌ ).
این مراسم در قزوین در روز سیزدهم محرم برگزار می‌شود و فضایی زنانه دارد و هیئتهای عزادار آن را زنان تشکیل می‌دهند. زنان در مسجد علی‌اکبر قزوین جمع می‌شوند، عده‌ای بیل و کلنگ به دست می‌گیرند و شماری دیگر پیکرهای پارچه‌ای بدون سر را بر دوش می‌کشند و در شهر می‌گردند و به مسجد و حسینیۀ آقاسید جمال می‌روند. پس از عزاداری در این محل دوباره به مسجد علی‌اکبر برمی‌گردند تا در آنجا به سینه‌زنی و نوحه‌خوانی ادامه دهند («آیینها ... »، بش‌ ).
در ندوشن یزد، هیئت بنی‌اسد در حالی‌که بر سر و سینۀ خود می‌زنند، نوحه‌ای را به زبان عربی، به صورت دسته‌جمعی تکرار می‌کنند. این هیئت با پوشیدن لباس عربی، به صورت نمادین پیکر مطهر امام حسین (ع) و 72 تن از یارانش را در حالی تشییع می‌کنند که کبوترانی بر بالای اجساد نشسته‌اند، و انسانی خزیده در پوست شیر در کنار آنها دیده می‌شود. عزاداران با در دست گرفتن بیل و کلنگ، و ریختن کاه بر سر و صورت خود، به سر و سینه می‌زنند. در این لحظه طبل، شیپور و سنج مستقر در حسینیه به صدا در می‌آید («آیین ... »، بش‌ ).
در ساری پس از شب عاشورا دسته‌هایی از مردم با عنوان قوم بنی‌اسد یا قوم بیل و کلنگ دور هم جمع می‌شوند و با خواندن نوحه برای امام حسین (ع) عزاداری می‌کنند («قوم ... »، بش‌ ).
این مراسم نمادین در نوش‌آباد آران و بیدگل به «خیل عرب» مشهور است و در آن گروه عزادار با لباس سفید عربی، با ضرباهنگ نیهای چوبی، اشعاری موزون می‌خوانند («خیل ... »، بش‌ ).

مآخذ

«آیین عزاداری سنتی هیئت بنی‌اسد در ندوشن یزد برگزار شد»، ندوشن (مل‌ )؛
«آیینهای دیرین عزاداری در قزوین»، فارس نیوز (مل‌ )؛
«بیل‌زنی، رسم 100سالۀ خوسفیها در عزاداری سید و سالار شهیدان»، بیرجند (مل‌ )؛
«خیل عرب نوش‌آباد»، خیمه‌گاه‌نیوز (مل‌ )؛
«قوم بنی‌اسد در ساری»، مازندنومه (مل‌ )؛
نیز:

Birjand, www.birjand.isna.ir / Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID= 5315;
FarsNews, www.farsnews.com / newstext.php?nn= 8909220263;
Kheimegahnews, www.kheimegahnews.blogfa.com / post-15.aspx;
Mazandnume, www.mazandnume.com / ?PNID=V2333;
Nodooshan, www.nodooshan.blogfa.com / post-159.aspx.

حسن ذوالفقاری