بایزید دوری

بایَزیدِ دوری (د 986ق/ 1578م)، فرزند میرنظام، خوش‌نوس مشهور و شاعر ایرانی مقیم هند. وی از نسل امام دوری بود که مزار و خانقاه خاندان او هنوز هم در بغداد برپاست (جغتایی، 131). بایزید را به سبب آنکه در هرات رشد و نمو یافته بود، بایزید هروی نیز می‌نامیده‌اند (عالی، 47).
بایزید از شاگردان برجستۀ میرعلی هروی بود و استاد در بعضی از قطعات خود، او را «فرزند عزتمند، مولانا بایزید...» خطاب کرده است (همو، 48). تاریخ مهاجرت بایزید به هند روشن نیست، اما گفته‌اند: از هنرمندانی بود که با همایون گورکانی به هندوستان رفت (جغتایی، 132). وی خوش‌نویس دربار اکبرشاه بود و از او لقب «کاتب الملک» گرفت (احماد، 2/ 494؛ بدائونی، 3/ 227). او در خوش‌نویسی نستعلیق کم‌نظیر، و در هندوستان بی‌نظیر بوده است (همانجا). بایزید شعر نیز می‌سرود و «دروی» تخلص می‌کرد و گویا دیوانی نیز داشت که ابیاتی از آن در تذکره‌ها آمده است (ﻧﻜ : همو، 3/ 227-228؛ احمد، همانجا).
بایزید در اواخر عمر به زیارت مکه رفت (بدائونی، 3/ 227) که این سفر باید در 985ق روی داده باشد (ﻧﻜ : آثار). به گزارش مصطفێ عالی بایزید در 986ق در آب غرق شد و درگذشت (ص 47).

آثار

1. کتیبۀ مرمر بنای مسجدی در ایالت ناگور ماروار، به قلم نستعلیق، حاوی ابیاتی به فارسی با رقم و تاریخ «قائله و کاتبه کاتب الملک مشهور بدوری 967» (جغتایی، 130-131). 2. یک نسخۀ مثنوی امیرخسرو به قلم کتابت جلی خوش با رقم «سلطان بایزیدبن میرنظام مشهور بدوی به تاریخ محرم 976ق». این نسخه که متعلق به کتابخانۀ سلیمه بیگم، همسر اکبرشاه بود، بعدها به کتابخانۀ شاه‌جهان انتقال یافت و اینک در کتابخانۀ کپور هند نگهداری می‌شود (همو، 132؛ بیانی، 1/ 95-96). 3. قطعه‌ای از یک مرقع در کتابخانۀ اوقاف استانبول به قلم دو دانگ و کتابت خوش با رقم «...سلطان بایزید دوری...» (همو، 1/ 96). 4. قطعه‌ای به قلم نستعلیق نیم دو دانگ و کتابت جلی خوش با رقم و تاریخ «العبد کاتب الملک المشتهر بدوری غفرذنوبه فی تاریخ شهر شوال سنة 985... تحریراً فی مکة المشرفة»، در یک مجموعۀ خصوصی در تهران (همانجا).

مآخذ

احمد، نظام‌الدین، طبقات اکبری، بمبئی، 1927م؛
بدائونی، عبدالقادر، منتخب التواریخ، کلکته، 1869م؛
بیانی، مهدی، احوال و آثار خوش‌نویسان، تهران، 1345ش؛
جغتایی، محمدعبدالله، سرگذشت خط نستعلیق، لاهور، 1391ق/ 1970م؛
عالی، مصطفێ، مناقب هنروران، استانبول، 1926م.

مریم همایونی‌افشار