مبحث دوّم: اسلام و نظام اقتصادى‌

در اين مبحث به اين پرسش پاسخ داده مى‌شود كه آيا در اسلام نظام اقتصادى وجود دارد؟

روشن است كه پاسخ اصلى اين سؤال در متن مباحث اصلى اين نوشتار كه تبيين نظام اقتصادى اسلام را به عهده دارد، داده خواهد شد و بهترين و روشن‌ترين پاسخ نيز همان است؛ لكن در اينجا در پاسخ اين پرسش به طور اجمال چند مطلب را يادآور مى‌شويم.

مطلب اوّل: اسلام دينى است كه تمدن عظيمى را پايه گذارى كرد، تمدنى كه قرن‌ها بر جامعه بشر حكومت مى‌كرد، اگرچه حكومت‌هايى كه در اين مدت به نام اسلام حكومت كردند، به جز در مدت محدودى در نظام سياسى و فرهنگى با آنچه اسلام آورده بود فاصله زيادى داشتند؛ لكن به دليل آنكه جامعه اسلامى معتقد به اسلام خود را پاى‌بند به مقرّرات اسلامى مى‌دانسته است، ناگزير نظامى را كه در عرصه اقتصاد در جامعه پياده كرده‌اند تا حدود زيادى بر مبناى اسلام و برگرفته از منابع اسلامى بوده است. اينكه نظام اقتصادى حكومت حاكمانى كه به نام اسلام حكومت كرده‌اند تا چه حد با نظام اقتصادى اسلامى واقعى مطابق بوده، سخنى ديگر است؛ لكن در اين واقعيت تاريخى جاى شك و ترديد نيست، كه آنچه در طول حكومت اين حاكمان در عرصه اقتصاد به اجرا درآمده به نام اسلام و به عنوان نظام اقتصادى اسلامى مطرح بوده است، و نيز جاى شك و ترديد نيست كه در مقاطع مهمى از تاريخ گذشته جامعه اسلامى- حداقل در مقطع نخستين تاريخ اسلام- و به ويژه در دوران حكومت رسول‌الله (ص) و امام على (ع)