ج) فن و تكنيك توليد در بالاترين حد ترقى خود قرار دارد، و تحت سلطه كامل ماشينيسم مترقى و صنعت كلان قرار دارد و شيوه فنى براى برآوردن نيازها كه غالباً به‌وسيله كارفرما يا سرمايه‌دار به وجود مى‌آيد، پيوسته در حال تحوّل و پيشرفت خواهد بود[1].

در اينجا تذكر اين نكته لازم است كه آنچه در تعريفات فوق آمده است براى رعايت شرط علمى تحقيق، متّخذ از منابع اروپايى است، و قضاوت‌هاى ضمنى موجود در آن نيز مستند به همان منابع است، درباره نظام اقتصادى سرمايه‌دارى و ميزان مفيد بودن آن پس از بررسى كليه جوانب آن مى‌توان قضاوت نمود. در آينده به يارى خدا به بررسى و ارزيابى نظام اقتصادى سرمايه‌دارى با توجه به جوانب گوناگون آن خواهيم پرداخت.

4. نظام اقتصادى سوسياليستى يا اشتراكى‌

نظام اقتصادى سوسياليستى مرحله مقدماتى نظام اقتصادى كمونيستى است. نظام اقتصادى كمونيستى بر اصلِ «از هركس به اندازه توانش و به هركس به اندازه نيازش» مبتنى است. بنابر اين اصل، در جامعه كمونيستى همه بايد كار كنند و هركس بايد به اندازه توان خود به كار اقتصادى بپردازد و نتيجه و محصول كار او در اختيار جامعه قرار مى‌گيرد، و كسى مالك نتيجه كار خودش نيست، و لهذا مزد كار حد و اندازه خاصى ندارد، بلكه هركس به اندازه نيازش مى‌تواند از محصول كار جامعه بهره‌بردارى كند.

اين نظام عملًا در هيچ جاى جهان پياده نشده است. سردمداران كمونيسم كه در سال 1917 با اعلام انقلاب كمونيستى در روسيه تلاش كردند تا اين اصل را پياده كنند، با

[1] . ريمون بار، اقتصاد سياسى، ج 1، ص 202 و 203.