عرفان‌

در منابع نخستين اسلامى از جمله قرآن شريف، به دو گونه معرفت نسبت به خداى تعالى اشاره شده است:

الف) معرفت اول، معرفت حق تعالى از طريق آيات و دلايل و براهين است. اين نوع معرفت را مى‌توان معرفت فلسفى ناميد. در آيات فراوانى به اين نوع معرفت اشاره شده است. از جمله خداى تعالى مى‌فرمايد:

إِنَّ فِي خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ وَ الْفُلْكِ الَّتِي تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِما يَنْفَعُ النَّاسَ وَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّماءِ مِنْ ماءٍ فَأَحْيا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ بَثَّ فِيها مِنْ كُلِّ دَابَّةٍ وَ تَصْرِيفِ الرِّياحِ وَ السَّحابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ‌[1].

در آفرينش آسمان‌ها و زمين و دگرگونى روز و شب و كشتى‌هاى روان در دريا، به آنچه نفع و مصلحت مردم است و در آبى كه خداوند از آسمان فرو ريخت و به وسيله آن زمين مرده را زنده كرد و در زمين همه‌گونه جان‌دار پراكند و در جريان انداختن بادها و ابرِ به خدمت گرفته شده بين آسمان و زمين، آياتى است براى آنان كه خردمندند.

اين نوع معرفت از چند ويژگى برخوردار است:

1. در معرفت فلسفى، معلوم به واسطه دليل و برهان دانسته مى‌شود. بنابراين در اين نوع از معرفت، راهى براى شناختن ذات حق تعالى نيست، بلكه وسيله‌اى براى تصديق وجود اوست؛ مانند كسى كه به وسيله دود برخاسته از پشت ديوار. علم پيدا مى‌كند كه در آنجا آتشى افروخته‌اند. امّا روشن است كه‌

[1] . سوره بقره: 164.